Willem Elsschot leerde ons met plezier lezen

3 november 2022, 18:00 Gewikt en gewogen

Dit jaar is het precies 140 jaar geleden dat in Antwerpen Willem Elsschot geboren werd. Na Hendrik Conscience was hij de vader van de Nederlandse, moderne literatuur. Zowel zijn poëzie als zijn romans zijn vandaag nog altijd – zonder bewerking – aangenaam en boeiend om te lezen. De literatuur van Willem Elsschot is altijd een inspiratiebron geweest voor de moderne generatie schrijvers, zowel in Vlaanderen als in Nederland. We kunnen hem dus maar beter in ere houden.

Willem Elsschot was de schrijversnaam (pseudoniem) van Alphons de Ridder. Voor hij naam maakte als schrijver oefende hij in Antwerpen en Brussel (maar ook in Parijs, Rotterdam en Schiedam) verschillende beroepen uit, waaronder handelscorrespondent, hulpverlener en reclameverkoper. Die beroepen dienden als achtergrond en inspiratiebron voor zijn romans. Hij specialiseerde zich in gedenkboeken, die hij met reclame-inkomsten financierde. Zo was hij ook reclameverkoper van het jaarboek Snoecks, dat tot enkele jaren geleden enorm populair was in Vlaanderen en Nederland. Na Willem Elsschot nam zijn zoon (Walter de Ridder) deze activiteit over.

Uitzonderlijk schrijf- en verteltalent

Zijn schuilnaam bedacht hij tijdens een zomervakantie bij zijn oom in het landelijke Blauberg in het gebied Helschot.

Het schrijf- en verteltalent van Willem Elsschot kwam tot uiting met aanvankelijk alleen gedichten. Tijdens zijn verblijf in Rotterdam ontpopte hij zich als schrijver van verhalen, eerder novellen, zoals Villa des Roses (1910), Een ontgoocheling (1921), Lijmen (1924), Kaas (1933), Tsjip (1934) en Het been (1938). De novellen Lijmen en Het been werden later verwerkt tot een roman die de inventieve zakenwereld op de korrel nam. In 2000 werd dit verhaal succesrijk verfilmd door een van zijn fans (Robbe De Hert) met Koen De Bouw, Mike Verdrengh, Willeke Van Ammelrooy en Sylvia Kristel in de voornaamste rollen. Ook bijna al zijn andere novellen werden verwerkt tot een tv-film of miniserie.

Als auteur van gedichten en romans was Willem Elsschot het grote voorbeeld voor veel naoorlogse schrijvers. Hugo Claus, Simon Carmiggelt en tijdgenoten staken hun bewondering niet onder stoelen of banken voor het moderne taalgebruik, de vlotte vertelstijl met korte zinnen en herkenbare verhaallijnen van de auteur. De man overleed op 31 mei 1960 in Antwerpen aan de gevolgen van een hartinfarct (of huidkanker volgens andere bronnen). Hij was 78 jaar.

Zijn echtgenote Josephine Van Schuerwegen overleed een dag later, naar het schijnt van verdriet. Voor velen was dat best verwonderlijk, omdat Willem Elsschot zeker niet de kampioen van huwelijkstrouw was. Er zijn meerdere buitenechtelijke relaties van hem bekend (o.a. met de dichteres Liane Bruylants), maar die stonden blijkbaar nooit de relatie met zijn vrouw in de weg. Elsschot werd gecremeerd en zijn as – samen met het lichaam van zijn echtgenote – werd begraven op het Schoonselhof in Antwerpen op het erepark. Hij kreeg postuum de Staatsprijs voor de Literatuur toegekend.

Fier standbeeld van Wilfried Pas

Kort na zijn dood werd door enkele van zijn vrienden en navolgers het ‘Willem Elsschot Genootschap’ opgericht met als doel: de studie van de persoon Alfons de Ridder en van het werk van de auteur Willem Elsschot, het ontsluiten van het literaire en zakelijke archief en de bekendmaking van zijn werk.

In 1994 kreeg Willem Elsschot een bronzen standbeeld op het Mechelseplein, naast het café Den boer van Tienen en tegenover het Herman Teirlinck Instituut. Het beeld is een creatie van Wilfried Pas. De auteur wordt er in een zittende houding weergegeven. Het beeld werd gefinancierd dankzij Radio 2 en de Kamer van Koophandel, met de steun van BBL (nu ING). Het werd ingehuldigd op 28 juni 1994 in aanwezigheid van prins Laurent. Bij een wandeling in Antwerpen loont het de moeite even bij dit standbeeld stil te staan.

In het verleden hebben meerdere mensen een inspanning gedaan om de nagedachtenis van Willem Elsschot te eren. Zo werd een straat naar hem genoemd in 2050 Antwerpen (Linkeroever) en aan zijn woning in de Lemméstraat is een herinneringsplaquette aangebracht.