Wie trekt wie ‘op stoopkes’? (1)
CulinairMORTSEL – Geëmailleerde reclameborden zijn vaak de laatste getuigen van een verdwenen industrie. Bij Noël en Vera (Tartuff) ga je opnieuw naar het breukvlak van de eeuwen. Je wordt geconfronteerd met ons industriële erfgoed. Reclameborden van vergeten koffiebranderijen, koekjesfabrieken en jeneverstokerijen sieren de muren van Tartuff in de Pieter Reypenslei: pure nostalgie. Eén bord prikkelde de aandacht van de postiljon: ’t wit stoopke.
Wie trekt wie ‘op stoopkes’? Je kent de uitdrukking wel. Als je iemand ‘op stoopkes’ trekt, dan bedot je hem, je bedriegt hem of je zet hem af. Je neemt hem bij de neus. Niet leuk zal je denken. Niemand wil op flessen getrokken worden. Jawel, op flessen, want flessentrekkerij is pure oplichterij! Uiteindelijk is de uitdrukking ontleend aan een oud ambacht. De flessentrekker tapt het bier of de wijn op flessen. Meer moet hij niet doen. Een stoop is een inhoudsmaat die met een metalen of aarden kruik werd afgemeten. Zo was één Amsterdamse stoop goed voor 2,42 liter en is de pint de helft van een ‘kanne’ en een vierde van een stoop. Een stoop verwijst dan naar een schenkvat of een drinkbeker. In overdrachtelijke zin wordt de stoop dan weer een drinkebroer, een brouwer of wijnhandelaar. Op het reclamebord zie je het kruikje jenever. In het Middelnederlands, de voorloper van het moderne Nederlands, had men het over ‘genever’. Ga je met een stoopke naar bed, dan kruip je met een warmwaterkruik onder de lakens.
Is er een mooier product uit de Lage Landen, dan mout- of korenwijn, onze jenever? In Frankrijk is deze amper bekend. In Wallonië drinkt men een pèkèt. In het Waals verwijst dat woord naar pikant.
Wist je dat er een onafhankelijke republiek ‘Outre Meuse’ of ‘Dju d’la Mouse’ in het Waals bestaat? Het folkloristische personage Tchantchès zou in augustus 760 geboren zijn in deze wijk in Luik. Deze volksfiguur koos in zijn prilste jeugd voor een pèkèt boven de melk uit zijn papfles. Jenever is dus zo oud als de straat.
Onze Vlaamse jenever is een van de oudste gedistilleerde dranken in Europa. In zijn boek ‘Der Naturen Bloeme’ uit 1269 beschrijft de Brugse monnik Jacob Van Maerlant de oervorm van jenever. Hij heeft het over jeneverbessen gekookt in wijn als medicijn tegen krampen en maagpijn. De Antwerpse arts Philippus Hermanni beschreef in 1552 in ‘Een Constelijck Distileerboec’ een jeneverbesdestillaat en noemde het ‘Aqua Juniperi’.
Na de val van Antwerpen (17 augustus 1585) namen protestantse Vlamingen deze drank mee op hun vlucht naar de noordelijke Nederlanden. Voor onze jeneverdrinkers was dit een grote ramp. De Engelsen snelden de protestanten te hulp en leerden onze jenever al vlug kennen. Zij noemden het drankje ‘Dutch courage’. Je moest inderdaad moed hebben om tegen de Spanjaarden te vechten. Jenever werd geëxporteerd, lokale Engelse kruiden werden toegevoegd en ‘gin’ zag het levenslicht. Er is dus niets nieuws onder de zon, want ‘gin’ is afgeleid van onze ‘genièvre’. In de Verenigde Staten sprak men in de 19de eeuw trouwens over jenever als ‘Holland Gin’ (naar Jenever, Vlaams erfgoed gegroeid uit de landbouw, Guy Van Rysseghem).
De stokerij Jacques Neefs lag ooit in de Keizerstraat in Antwerpen en produceerde Elixir De Kempenaar, jenever ‘t Wit Stoopke, Vermouth Jaccobino, Samson Kina, Amer of Bitter Jacques, Heraldine Grande Liqueur, aperitief Bitter Charlot en Porto Don Carlos. We hebben het over onze oude jenever.
Het verschil tussen een jonge en een oude jenever heeft eigenlijk niets te maken met de leeftijd van het product. Er is een duidelijk verschil in smaak en samenstelling. Een oude jenever verwijst naar de oude productiemethode met veel moutwijn. Je proeft de granen. Een jonge jenever verwijst naar de nieuwe productiemethode met het gebruik van neutrale (graan)alcohol. Begin 19de eeuw kon men met een distillatiekolom tot 96% vol. alcohol distilleren waardoor men geen graansmaak meer overhield. Een oude graanjenever bevat altijd minstens 15% moutwijn en heeft bijgevolg een rondere graansmaak dan een jonge graanjenever.
Naast moutwijn bestaat jenever ook uit een kruidendistillaat dat vergelijkbaar is met gin. Het belangrijkste ingrediënt in het kruidendistillaat is jeneverbes. Hieraan verleent jenever dan ook zijn naam (bron: braeckman.eu).
In het volgende nummer drinken we een borrel op het nieuwe jaar of beter, we gaan op bezoek bij onze oma en openen een bokaal met boerenjongens. Gezondheid!
Foto ’t wit stoopke: © Ronny Mullens
Beelden: Wikipedia
Tekst: Dirk Brentjens
