Reclameborden vol zoete nostalgie
CulinairBij Tartuff zijn alle ogen gericht op Kwatta. De zegswijze ‘Alle ogen zijn gericht op Kwatta’ - vandaag niet zoveel meer gebruikt - komt van het gelijknamige chocolademerk. Met de uitdrukking wordt bedoeld dat iedereen zijn aandacht op een specifiek punt of onderwerp vestigt. In Noord-Brabant en Gelderland wordt het woord kwatta nog steeds gebruikt als men chocolade bedoelt. In onze nieuwe PLOP-tentoonstelling brengt Tartuff het verhaal van schitterende reclameborden vol zoete nostalgie.
Het reclamebord brengt een boodschap in email of geschilderd op de achterkant van glas. Het leuke ventje op het Kwatta-bord vertelt ons een vergeten geschiedenis. Reclame komt voor in heel wat vormen. Ik houd het graag bij de marktversie. De marktkramer schreeuwt en roept om zijn goederen aan te prijzen. De Grieken en de Romeinen deden dat ook al. Het Latijnse woord voor hard schreeuwen is dan ook ‘reclamare’. Wij herkennen onmiddellijk ons woordje ‘reclameren’. Je uit dan je ontevredenheid of je klaagt, maar je kan ook je geld terugvragen, als je reclameert. Zo betekent het Engelse woord ‘to reclaim’ terugvorderen. Toch doen veel mensen het keuren zelf op de markt. Als je moet schreeuwen om je product te verkopen, dan is er waarschijnlijk iets fout. Reclame bestaat al sinds er handelaars bestaan. Uithangborden van steen of terracotta werden gebruikt als herkenningstekens voor kooplui, want straatnamen bestonden nog niet.
Heb jij ooit chocoladewikkels verzameld? Ik wel, je kon de ‘soldaatjes’ of ‘matrozen’ als zegels ruilen voor een reep chocolade, een tinnen soldaatje of een servies. Je leven lang kon je doorsparen, want Kwatta-soldaatjes bleven altijd geldig. Helaas gaat deze stelling niet meer op. In 1977 verdween het Nederlandse bedrijf en kwam het in handen van Heinz, een Amerikaanse voedselproducent.
Repen van ‘Kwatta chocolat manoeuvre’ zijn een vergeten begrip. De geschiedenis van Kwatta vindt haar oorsprong in Suriname. Gustaaf van Emden had er halverwege de negentiende eeuw een cacaoplantage met de naam Kwatta. ‘Kwatta’ zou ‘één vierde’ betekenen en één vierde van het chocoladerecept zou uit cacao bestaan.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog wil Nederland neutraal blijven. Als in de zomer van 1914 de oorlogsdreiging steeds groter wordt, mobiliseert het Nederlandse leger. Op 1 augustus 1914 worden duizenden mannen opgeroepen en in verschillende kazernes geregistreerd en bewapend. Compagnieën worden gevormd en naar hun bestemming gebracht. In de plunjezakken van de Nederlandse soldaten steekt een reep chocolade van de nv Stoom Cacao- en Chocoladefabriek Kwatta. Deze fabriek brengt in 1907 de eerste verpakte chocoladereep op de markt. Chocolade is voedzaam, lang houdbaar en daarom zeer geschikt voor het leger. De chocoladereep wordt in kazernes verkocht onder de naam ‘manoeuvre chocolade’. Op de wikkel staan een soldaatje en een matroos afgebeeld.
Het volgende reclamebord brengt ons bij ‘Florke’ (red. Ann Petersen) uit de populaire soap ‘Thuis’ op Eén. Het was de lievelingsdrank van de actrice in de serie. Elixir d’Anvers kon zich geen betere reclame indenken. Wie ‘Florke’ op de buis zag, dacht onherroepelijk aan de kruidenlikeur bij oma en opa thuis.
Elixir is een geneeskrachtig aftreksel van kruiden, een drankje waaraan doorgaans bepaalde magische of geneeskundige eigenschappen worden toegeschreven. In de alchemie was het ook een andere naam voor ‘de steen der wijzen’ die onedele metalen kon omzetten in goud. Naar een levensverlengende substantie verwees de alchemist eerder met de term naar ‘elixir vitae’ of levenselixir (Uit: Goudwater: een nieuwe authentieke likeur van het Nationaal Jenevermuseum Hasselt, Jacques COLLEN).
Jan Baptist Neefs begon in 1832 aan de Antwerpse Keizerstraat als wijnsteker. In de tweede helft van de eeuw breidde hij het assortiment uit met likeuren. Zoon Petrus Jacques deponeerde in 1890 het handelsmerk ‘De Kempenaar’.
Kleinzoon Joseph Marie Jacques Neefs investeerde zwaar in de dynamische promotie van zijn producten. De Beukelaer was immers zijn belangrijkste concurrent. Voor de likeurstoker Neefs creëerde de schilder Ernest Godfrinon (1878-1927) laagdrempelige plattelandstaferelen. Kempense of Hollandse lui vinden elkaar op het erf, in de dorpskroeg of in de warme huiskamer. Met een borrel klinken ze op de gezondheid dan wel het geluk of spoelen ze emoties weg. Met gevatte creaties voor Elixir De Kempenaar en ‘t Wit Stoopke gaf Neefs zijn concurrent De Beukelaer zelfs het nakijken (naar Joana Dehullu op deoudeflesch.nl).
Foto’s: © F. Van Roosendael
Tekst: Dirk Brentjens
