Afbeelding

Polariserende tijden: verrijking of bedreiging?

Maatschappelijk
Intro
Dat we momenteel polariserende tijden meemaken, hoeft geen betoog. Meningen lopen vaak sterk uiteen en mensen voelen –meer dan ooit– al snel de aandrang om meningen, standpunten en emoties te ventileren. Het internet en de social media bieden daartoe uiteraard de gedroomde fora en scherpen die trend nog aan.
Is een en ander nu veeleer positief of moeten we ons zorgen maken? In het Lierse cultureel centrum Colibrant schetst Christophe Busch vanavond enig perspectief in de materie. Hij is algemeen directeur van Kazerne Dossin in Mechelen. Het museum en memoriaal zoomt niet alleen in op de gruwel van de Holocaust, maar wil tegelijkertijd een focus leggen op de Mensenrechten.
Cycli
In Vlaanderen heeft de term “polarisering” meestal een veeleer ongunstige connotatie. Niet zo in Nederland, waar men een “leuk, pittig” debat wel kan appreciëren. Voorts stellen we, aldus de spreker, vast dat polarisering een cyclisch karakter vertoont. Zo zijn er historische periodes aan te stippen die een stuk harmonieuzer oogden. Denk aan de periode na de Tweede Wereldoorlog. Zowat iedereen schaarde zich toen rond een gemeenschappelijk motto: nooit meer oorlog. Onder meer de oprichting van de Verenigde Naties of de ondertekening van het Mensenrechtenverdrag zijn concrete illustraties van die consensus.
Over het precieze kantelmoment verschillen onderzoekers soms van mening. Ze situeren het alleszins in de jaren na de eeuwwisseling: bij de aanval op de Twin Towers in New York op 11 september 2001 (Nine Eleven) of bij de start van de financiële crisis in 2008, bijvoorbeeld. Sindsdien evolueerden we geleidelijk naar minder harmonie.
Politieke vs. sociale polarisering
Op zich hoeft polarisering overigens niet negatief te zijn. Integendeel: het is net een wezenskenmerk van onze open, democratische samenlevingen om standpunten – hoe extreem ook – te kunnen en te mógen uiten.
Toch kan een en ander bijzonder kwalijke effecten sorteren.

In dat verband maakt Busch een duidelijk onderscheid tussen 2 varianten.
Politieke polarisering vindt de spreker positief: opkomen voor je rechten, eventueel tegen de gevestigde instellingen in, kan tot heilzame trendbreuken leiden. Denken we maar aan de vrouwenemancipatie, of aan de strijd van de zwarten voor gelijke rechten in Amerika.
Bij sociale polarisering gaat het evenwel compleet de foute kant uit. Daarbij gaat men mensen stigmatiseren op basis van huidskleur, gender, ras, etnische afkomst, … In extreme gevallen beschouwt men de ander als dé gehate vijand, die – desnoods fysiek – moet worden uitgeschakeld. De tegenstander wordt ontmenselijkt, zodat je er geen greintje respect hoeft voor op te brengen.
Dat mechanisme speelde onder meer bij de nazi’s, bij tal van genocides of nu bijvoorbeeld bij IS-strijders, of bij actoren in het Midden-Oostenconflict.
Identiteit
Sinds Nine Eleven speelt ook het thema van de identiteit een belangrijke rol in dit debat. Een eigen identiteit verankeren, is op zich ook weer positief. Alleen: wanneer die al te grote focus op identiteit doorschiet naar een zich radicaal afzetten tegen de ander, omdat die al te bedreigend overkomt, kan het alweer mislopen.
Aanpak?
Bij sociale polarisering primeren emoties dus op enige redelijkheid. Om excessen te counteren, zal een rationele aanpak dan ook grandioos falen.
Een aanzet tot deblokkering, kan volgens Busch bestaan in een poging om het referentiekader van bijvoorbeeld terroristen te begrijpen. Hen als losgeslagen gekken wegzetten, is al te makkelijk en voorts ook fout: ze hebben immers een eigen – zij het radicaal andere - “logica” dan wij. Die vatten, kan een begin van depolarisatie inluiden.
Voor een andere invalshoek verwijst de spreker naar een reportage van Rudi Vranckx. Hij brengt een Palestijnse moeder en een Joodse vader samen aan de keukentafel. Beiden hadden een kind verloren in het Midden-Oostenconflict. Ideologisch en politiek dus aartsvijanden, maar in deze setting zien ze elkaar – opnieuw – als mensen. Het verdriet overstijgt hun verschillen. Die veranderde blik naar de ander kan – soms letterlijk – de lont uit het kruitvat halen.
Slot
Al meer dan 70 jaar heerst vrede in onze contreien: historisch gezien erg atypisch en uitzonderlijk. Laten we hopen dat de soms erg doorgeschoten, extreme vormen van polarisering die zich de jongste jaren aftekenen, op termijn niet zullen leiden tot een nieuwe Wereldbrand. Vrede is nooit een evidentie, nooit definitief verworven. We moeten ons er blijvend voor inzetten.
Met zijn lezing maakte Christophe Busch ons daarvan daadwerkelijk bewust.
Joyce Verschueren en Frank Kloeck
Afbeelding