MobileSchool.org geeft straatkinderen kans op een beter leven

1 september 2021, 06:00 Coverstory

Maatschappelijke kansen - wat heb je nodig om die te krijgen of te grijpen? Taal, onderwijs en liefde zijn basisvoorwaarden. Die zijn er niet voor iedereen. 150 miljoen (150.000.000!) kinderen en jongeren leven op straat of zijn op de vlucht. Ze gaan niet naar school en krijgen geen liefde, groeien op in armoede en moeilijke omstandigheden.

‘Als die kinderen niet naar school kunnen, dan moet de school naar die kinderen’, vindt MobileSchool.org. De Belgische organisatie ondersteunt jeugdwerkers wereldwijd met ingenieuze mobiele schooltjes om in contact te komen met straatkinderen. Arnoud Raskin, oprichter en algemeen directeur van MobileSchool.org, vertelt ons hoe en waarom een mobiele school werkt en hoe hij op dat idee kwam. Tegelijkertijd draait hij de rollen om: wat kunnen wij leren van straatkinderen?

Arnoud, wat moeten we ons voorstellen bij een mobiele school?

Arnoud Raskin: “Een mobiele school is een grote kist op vier wielen. De zijkanten zijn schoolborden en in de kist zitten er per uiteinde nog twee extra. Je schuift ze uit zoals een telescoop en zo kom je tot zes meter schoolbord, dubbelzijdig. Die borden kan je zoals een klassiek schoolbord beschrijven met krijt. Daarnaast hebben we allerhande educatief materiaal met innovatieve spelmethodes dat je op de borden kan bevestigen. Alles is straatbestendig en aangepast aan de lokale context.”

Hoe kwam je op het idee om een mobiele school te maken?

“Tijdens mijn laatste jaar productdesign, midden jaren 90, moest ik voor mijn thesis een product ontwikkelen. Dat betekende dat ik een heel jaar aan één product moest werken. Ik vond dat, als ik daaraan zoveel tijd moest besteden, het op z’n minst een maatschappelijke meerwaarde moest hebben. Ik zocht zingeving. Heel toevallig ging ik in die periode met mijn moeder naar een lezing over straatkinderen in Cartagena, een Colombiaanse stad met een miljoen inwoners aan de Caribische Zee. Als productontwikkelaar zoek je de nood van je klant om daarop met je product een antwoord te geven. Plots zag ik een groep van 150 miljoen kinderen met een zee aan noden. En ik had mijn opdracht gevonden – ik wilde iets maken en betekenen voor die kinderen.”

“Een plant zonder wortels groeit niet. Je kan die zoveel meststoffen geven als je wilt, daar komt niets uit. Daarom moet je eerst die wortels ontwikkelen.”

Colombia is niet naast de deur. Hoe heb je dat aangepakt?

“Een goeie designer is een antropoloog die de wereld van zijn klanten binnenstapt om van daaruit te ontwikkelen. Dus vloog ik naar Colombia om te onderzoeken hoe straatkinderen daar leven. Ik ging mee op stap met een projectcoördinator naar de hotspots in de stad om hulp te bieden. Het materiaal dat we hadden, bestond uit een EHBO-koffertje met een paar zalfjes en sprays om wonden te verzorgen en wat tweedehands spelmateriaal. Ik zag onmiddellijk dat die kinderen heel blij waren dat wij langskwamen. Maar ik zag ook dat het beschikbare materiaal totaal niet afgestemd was op hun behoeften. Daardoor was de focus van de jongeren ondermaats en het educatieve doel niet haalbaar.

Tja, en ik raakte daar meteen zwaar gefrustreerd. Niet zozeer door dat materiaal, maar omdat ik geen Spaans sprak, kon ik niet echt meewerken en ook geen gesprek voeren met die kinderen. Daarop kocht ik een schriftje dat ik meenam als we op pad gingen. Dan vroeg ik aan die kinderen of ze mijn leraar Spaans wilden zijn. Ik maakte tekeningetjes en zij leerden mij het Spaanse woord: casa, árbol, pájaro ... Een van die jongens, Julian, vond dat echt geweldig. Hij ging zeker anderhalf uur geconcentreerd met mij aan de slag. Terwijl een klassiek straatcontact met hem hooguit vijf minuten duurde! En als ik al eens aan andere kinderen vroeg om mij te helpen, werd Julian heel boos op die kinderen. Hij claimde zijn positie, want hij was toch wel mijn leraar zeker?

Toen realiseerde ik me dat ik, door mijn gebrekkige Spaans, totaal verschillend met hem was omgegaan dan hoe er anders naar hem werd gekeken. Hij werd altijd benaderd als het probleem. Bij mij was dat net omgekeerd. Voor mij was hij de oplossing. Ik had hem in zijn kracht gezet, en hem een rol van betekenis gegeven.

Om mijn Spaans verder op te krikken, wilde ik een boek kopen om dan met het woordenboek ernaast proberen te begrijpen waarover het ging. In Cartagena is er elke zondag een boekenmarktje dus daar ging ik naartoe. Daar lag een dun boekje, een pocketformaat, waarop stond ‘la pedagogía … en nog wat’. Ik begreep het niet helemaal, maar ik had wel door dat het iets met opvoedkunde te maken had dus ik dacht daarvan kan ik nog wat leren. Achteraf bleek dat Pedagogie van de onderdrukten te zijn van Paulo Freire, de Braziliaanse onderwijshervormer, pedagoog en andragoog. Hij beschreef dat iemand die in een onderdrukte situatie zit, nooit kan leren. En dat ons hulpverleningssysteem, en de stigmatisering die daarmee gepaard gaat, dat in de hand werkt. Dat bevestigde wat ik intuïtief aanvoelde en de puzzelstukjes vielen in elkaar. In plaats van die kinderen in een opvangcentrum op te nemen, moeten we hen ter plekke bezoeken. We moeten de straat erkennen zoals ze is in plaats van die te veroordelen, en ervoor zorgen dat kinderen daar ook positieve ervaringen opdoen zoals vriendschappen sluiten en vertrouwensrelaties opbouwen.

Mijn concept was er: we moeten de straat op en we moeten die kinderen versterken. We moeten op een positieve manier onderwijs bieden en in verbinding gaan met kinderen en jongeren. Toen ik na vier maanden terug thuis kwam, ging ik schetsen en uiteindelijk kwam ik uit bij de eerste mobiele schooltjes.”

Straatkinderen versterken in hun eigen omgeving. Hoe doe je dat?

“Door zonder te oordelen, met onvoorwaardelijke aanwezigheid langdurig in de omgeving van die kinderen op te duiken met maar één agenda: hen versterken. MobileSchool.org schept een omgeving waarin jeugdwerkers zo optimaal mogelijk kunnen werken. We stellen materiaal ter beschikking en geven hen opleidingen. Gratis. Ook de mobiele schooltjes zijn gratis. Het enige wat we terugvragen, is engagement voor de straatkinderen. De 350 jeugdwerkers die met een mobiele school werken, eender waar ter wereld, hebben via ons platform toegang tot meer dan 450 spelen en educatieve borden. Ze kunnen die downloaden en ter plaatse afprinten of laten drukken.

Het werkt trouwens ook in de andere richting. De jeugdwerkers zelf kunnen ook materiaal uploaden. Zo heeft een team uit Griekenland een spel uitgewerkt rond het songfestival en dat stellen zij via ons platform ter beschikking aan collega’s wereldwijd. Het origineel is in het Grieks en wordt automatisch vertaald naar andere talen. Ook dat is weer een voorbeeld van hoe we samenwerkingen versterken.”

MobileSchool.org gaat verder dan onderwijs alleen?

“Ja, want wat straatkinderen hebben meer nodig dan onderwijs alleen. Daarom hebben we onze organisatie onlangs opgedeeld. MobileSchool.org is de overkoepelende organisatie en de tak die zich richt op onderwijs en hulp aan de straatkinderen heet nu StreetSmart. Naast het leren gaat het ook over hoe je dat als trainer of coach aanpakt. Straatkinderen zijn vaak beschadigd. Ze zijn als een boom zonder wortels: die kan niet groeien, die heeft meststoffen nodig. En die meststoffen zijn aandacht, onderwijs, tenten … Vaak zijn die wortels zo kapot dat ze niet in staat zijn om de meststoffen op te nemen. Dan moet je beginnen met eigenwaarde op te bouwen. Ervoor zorgen dat die kinderen in zichzelf beginnen te geloven en zich relevant voelen, dat ze weten dat ze ertoe doen en erbij horen.
Het gaat ook over je eigen bereidheid om in de spiegel te kijken en jezelf in vraag durven te stellen. Want niet die straatkinderen zijn het probleem - dat is het onvermogen van de maatschappij om hen te integreren.”

Dat is niet gemakkelijk. Niemand wordt graag met zijn tekortkomingen geconfronteerd?

“Nee, dat klopt. Toch moet je beseffen dat je daar zelf alleen maar rijker van wordt. Je kan al een switch maken door op een andere manier naar die kinderen te kijken. Wat denk je als je in pakweg Guatemala een schoenpoetsertje tegenkomt? Is dat een straatkind? Of is dat een ondernemer? Voor mij is dat honderd procent een ondernemer. Want dat kereltje heeft een lening moeten aangaan om zijn schoensmeer te kunnen kopen. Hij heeft voor zichzelf een opportuniteit gecreëerd om geld te verdienen en te overleven.

Op een vuilnisbelt in Afrika sprak ik een jongen die plastic verzamelde om te verkopen. Hij legde me uit dat hij zijn plastic zocht op een specifieke plek op die enorme afvalberg: daar waar het vuilnis van de rijke expats werd gestort. Waarom? Die kochten duurdere merken, waarvan het plastic kwalitatief beter was en meer gewicht had dan goedkopere flesjes. Hij verkocht zijn plastic volgens gewicht, dus hoe zwaarder het plastic, hoe meer het hem opbracht. Die kinderen verdienen respect in plaats van medelijden, en vanuit dat respect kan je in verbinding gaan.”

Straatkinderen zijn slimmer dan we denken?

“Absoluut en ze hebben heel typische vaardigheden. Bij MobileSchool.org spreken we over streetskills. Om te beginnen is dat positieve focus – niet beginnen te zeuren en klagen bij het minste dat tegenzit. Dan komen we bij wendbaarheid en veerkracht, dat hebben die kinderen in overvloed. Proactieve creativiteit is ook een belangrijke. Creatief zijn betekent oplossingen bedenken, ook daarin zijn straatkinderen meester. Tot slot zijn er nog de allianties, samenwerkingen zoeken en concurreren waar nodig. Zonder erbij na te denken beschikken straatkinderen over die vier vaardigheden. Die stellen hen in staat om te overleven.”

“Niet de straatkinderen zijn het probleem. Het is het onvermogen van de maatschappij om die jongeren te integreren.”

Hoe meten jullie de impact van jullie activiteiten?

“Dat is een goeie vraag. In de jeugdzorg, eender waar, gebeurt alles heel genereus, iedereen werkt met een groot hart voor de jongeren. Maar wat is de impact? Niemand die het precies kan zeggen. Daarom hebben we StreetSmart Impact ontwikkeld. De app die de impact meet en tegelijkertijd het werk van de jeugdwerker vereenvoudigt. Met impact bedoelen we dan vooral: wat werkt voor de jongeren en wat niet? Met welke acties maak je het verschil? Zo kunnen de jeugdwerkers veel gerichter werken en vergroten ze hun impact op de kinderen. En doordat de app hen veel administratieve rompslomp uit handen neemt, blijft er meer tijd over om door te brengen met de jongeren. De meeste jeugdwerkers die met een mobiele school werken, gebruiken de app. Technologie is in sommige landen nog een probleem.
De dertien Vlaamse centrumsteden (Antwerpen, Mechelen, Gent …) gebruiken de app trouwens ook. En er zijn plannen om pilootprojecten op te zetten in Brussel en Wallonië. Verder is er een samenwerkingsverband van de verschillende Belgische ziekenfondsen dat de app inzet om de gezondheid in sociale wijken op te volgen. De jongeren kunnen zelf ook een app installeren waarmee ze in contact staan met hun jeugdwerker of straathoekwerker. In Antwerpen zijn er heel wat die daarvan gebruik maken.

Dus jullie zijn ook actief in België?

“Ja, want België kampt evengoed met straatkinderen en kansarmoede. In Antwerpen is een mobiele school opgestart in samenwerking met de City Pirates. Dat is een organisatie die via voetbal Antwerpse kinderen en jongeren kansen geeft door hen competenties aan te leren. Ze schenkt veel aandacht aan gelijkwaardigheid, respect en engagement, zodat een stabiele toekomst ook voor die kinderen haalbaar wordt.”

Hoe financieren jullie dat alles?

“In het begin waren we vooral afhankelijk van liefdadigheid en giften. Al snel realiseerden we ons dat er iets niet klopt als wij tegen de kinderen op straat zeggen: “Je moet niet bedelen, je moet de vis zelf vangen” en zelf wel onze hand ophouden. Dus hebben we een bedrijf opgezet om de mobiele scholen te financieren: StreetwiZe. StreetwiZe organiseert trainingen voor het bedrijfsleven, gebaseerd op de vaardigheden van straatkinderen, de streetskills die ik eerder aanhaalde, en op academisch onderzoek. Jaarlijks nemen daaraan 12.000 mensen deel. Zingeving en inclusie in bedrijven staan centraal zodat die organisaties schoner en menselijker worden. De winsten van StreetwiZe investeren we integraal in StreetSmart. StreetwiZe is dus niet alleen een middel om inkomsten te generen, het draagt ook bij aan een betere wereld. Het maakt de cirkel rond om tot 360° impact te komen.”

Welke bedrijven staan daarvoor open?

“Gelukkig is er alsmaar meer aandacht voor sociaal ondernemerschap en hoe bedrijven kunnen bijdragen aan een schonere wereld. De afgelopen vijf jaar werden 450 bedrijven StreetwiZe, zowel multinationals als kmo’s. Nike, Elia, Rabobank … allemaal organisaties die winst willen maken, en dat moeten ze ook om economisch relevant te zijn, maar niet ten koste van de samenleving en de planeet. Voor grote ondernemingen zoals Barco en Swift zetten we leiderschapsprogramma’s op. We brengen bijvoorbeeld hun (toekomstige) managers van over heel de wereld in contact met jeugddelinquenten. Ze moeten een op een samenwerken en door dat te doen, leren ze van elkaar en versterken ze beiden hun leiderschapsvaardigheden. De jongeren zelf worden als mens beschouwd en niet als paria of crapuul. Dat helpt hen als ze terugkeren naar de maatschappij. En opnieuw: daarvan wordt iedereen beter.”

Meer informatie over StreetSmart en StreetwiZe vind je op MobileSchool.org en op de gelijknamige Facebookpagina.

Marianne Moyson

beeldmateriaal ©mobileschool.org