In Vlaamse helden

8 oktober 2018, 07:13 Filosofie

Helden zijn vrouwen en mannen met een passie. Een passie voor sport, ondernemen, reizen, literatuur, muziek, wetenschap, design, … ‘Mensen zijn Media’ wil Vlamingen inspireren en de mens achter de bekendheid tonen. Daarom komt in deze rubriek elke keer een held aan het woord.

Wat hebben ‘Aanrijding in Moscou’, ‘The Broken Circle Breakdown’, ‘De Helaasheid der dingen’, ‘Le Tout Nouveau Testament’ en ‘The Zookeeper’s Wife’ met elkaar gemeen? Het antwoord is simpel: het zijn stuk voor stuk schitterende films met uitmuntende acteerprestaties. Volgende vraag: wie hebben deze films met elkaar gemeen? Topacteur Johan Heldenbergh natuurlijk!

Johan, jij speelde dit jaar Karl Marx, geen evidente rol, heb je getwijfeld om die aan te nemen? “Neen, absoluut niet! Het toeval wil dat toen Stefaan Van Brabandt - de regisseur van het stuk - mij vroeg om die rol te spelen, ik eigenlijk zelf aan een gelijkaardig stuk aan het werken was, want ik vind het door de politieke actualiteit en de toestand waarin de wereld momenteel verkeert, bijna een verplichting voor iedereen die over een podium beschikt om dat podium ook te gebruiken om bepaalde boodschappen te verkondigen. Shakespeare zei het al: “Holding a mirror up to nature’. Daarop komt het aan: om mensen een spiegel voor te houden en hen te doen nadenken over hun leven of over de samenleving. Daarom was ik dus zelf aan een monoloog begonnen, maar die was veel te lang en veel te negatief. Toen Stefaan met zijn tekst kwam, vond ik die zo goed geschreven en zo mooi verwoord dat ik meteen besloot mijn monoloog aan de kant te leggen en met de zijne aan de slag te gaan.”

Wist je vooraf veel over zijn leven en filosofie? “Niet over zijn leven, daarin had ik mij nooit verdiept. Ik zoek eigenlijk nooit iets over iemand op, maar over zijn filosofie wist ik wel het één en ander. Als jonge gast heb ik wat geflirt met communistische principes, tot groot ongenoegen van mijn omgeving. Ik heb bijvoorbeeld als negentienjarige ‘Het Communistisch Manifest’ van Marx gelezen, maar ik was evenzeer gedurende de jaren tachtig en na de Val van de Muur in 1989 ontgoocheld in die ideologie. Toch is het me blijven boeien, want een van de zaken die je nu vaak hoort, is dat er voor ons kapitalistische systeem geen alternatieven zijn. Door mijn interesse voor het communisme weet ik tenminste dat die er wel zijn.”
Heb je zelf een lievelingsfilosoof? “Niet echt, ik dweepte als jonge gast naast Marx ook wel met Sartre en Camus. De idee dat je leven bepaald wordt door je eigen keuzes en je dat daardoor dus een grote verantwoordelijkheid draagt, is een gedachte die mij nog altijd bezighoudt en inspireert om out of the box te denken.”
Schuilt er ook een filosoof in jou? “Neen, ik ben daarvoor niet academisch genoeg aangelegd. Ik ken de taal niet. Ik ken ook de geschiedenis van de filosofie niet, maar ik beschouw het wel als mijn taak om, als ik een podium beklim, iets over de wereld te vertellen. Dat houdt in dat ik nadenk over de toestand van onze wereld. Dat is natuurlijk wel te vergelijken met wat filosofen doen.”
Je acteert en regisseert, wat doe je het liefste? “Ik heb nog niet zoveel geregisseerd. Ik beschouw mezelf eerder als een acteur die af en toe schrijft om zichzelf aan de rollen te helpen die hem toelaten iets te vertellen over een bepaald onderwerp. Bij ‘The Broken Circle Breakdown’ wou ik bijvoorbeeld iets over religie vertellen. Ik word trouwens zelf niet zo graag geregisseerd. Ik vind de taak van een acteur veel breder dan alleen doen wat een regisseur zegt. Een acteur moet autonoom werken en goed weten wat hij op het podium wil doen. Zo ga ik ook zelf te werk als regisseur.”
Als je geen acteur/regisseur was geworden, welk professioneel pad was je dan ingeslagen? “Dan was ik waarschijnlijk journalist geworden. Ik hou van taal en ik hou ervan om over de wereld te schrijven. Ik heb er ook wel even aan gedacht om kok te worden, want ik kook heel graag, maar als ik niet was toegelaten op Studio Herman Teirlinck was ik waarschijnlijk Germaanse talen gaan studeren.”
Geen journalistiek? “Neen, ik wou geen journalistiek studeren. Ik wou liever met taal bezig zijn. Toen ik nog in het middelbaar zat, had ik een vriendin Hilde. Zij volgde Germaanse talen aan de universiteit in Gent en af en toe ging ik op woensdagnamiddag al met haar mee om les te volgen. Ik vond het een fantastische richting.”
‘Socrates’, het andere filosofenstuk van Stefaan Van Brabandt, wordt omschreven als een pleidooi voor menselijke waardigheid, staat die dan meer dan vroeger onder druk? “Natuurlijk staat die onder druk. Als je dat aan de mensen vraagt, zullen ze waarschijnlijk zeggen van niet. Toch is het zo, zeker wanneer je ziet dat zelfmoord een van de belangrijkste doodsoorzaken is. Onze ideologie, onze manier van leven vraagt enorm veel van ons. Wij zijn ons werk. Als mensen zich vroeger aan elkaar voorstelden, zeiden ze vanwaar ze afkomstig waren. Nu vertellen ze over hun job. Er is te weinig ruimte voor menselijke waardigheid. Voor mij ligt die waardigheid in waarvan je droomt en waaraan je denkt in je vrije tijd. Om voor die waardigheid meer ruimte te creëren, hou ik maar al te graag een pleidooi.”
Heb je de vragen die Marx zichzelf in het stuk stelt ook aan jezelf gesteld? Zijn er bijvoorbeeld zaken in je leven waarvan je achteraf moet toegeven dat je je hebt vergist? “Ja, ik heb mij zo vaak vergist in mijn leven. Ik ben net als iedere andere mens ongelooflijk dom. Veel dingen die ik heb geprobeerd zijn verkeerd afgelopen of verkeerd geïnterpreteerd, ook door mezelf. Alleen al in de opvoeding van mijn kinderen maak ik dagelijks fouten. Woody Allen zei al dat hij iedere keer wanneer hij riep tegen zijn kinderen, hij een dollar in een spaarpot stak om later hun therapie te betalen. Misschien geen slecht idee (lacht). Hoe ouder ik word hoe meer ik besef dat ik zo weinig weet. Dat maakt het er niet altijd makkelijker op.”
Hoe wil je zelf herinnerd worden? “Het zou fijn zijn als ik zou herinnerd worden als een goede vader, een genereuze vriend en een liefhebbende minnaar. Marc Van Eeghem die onlangs gestorven is, was een goede vriend van mij. Zijn uitvaart was zo mooi. Dat zette mij aan het denken. Ik hoef niet per se herinnerd te worden als acteur. Ik zou al heel gelukkig zijn als ik simpelweg iets van de joie de vivre van Marc zou kunnen overbrengen op mijn naasten en op die manier herinnerd zou kunnen worden, maar ik ben nogal somber van nature. Dus ik wil vooral als een genereuze vriend herinnerd worden door de mensen die mij nauw aan het hart liggen.”
Heb je al een volgend project voor ogen? “Ik ga meedoen in een nieuwe televisieserie van VRT die ‘De twaalf’ heet en verder denk ik er ook nog over na om mijn eigen monoloog te herschrijven. Ik hoop dat er nog een film komt uit Frankrijk of zo.”
Wat mogen we jou voor het najaar wensen? “Een harmonieus najaar met mijn kinderen en mijn kersverse echtgenote!”
Foto Karl Marx: © John Jabez Edwin Mayal - International Institute of Social History in Amsterdam NL
Foto Johan Heldenbergh: © Diego Franssens
Tekst: TV - Mensen zijn Media