Hoogsensitiviteit

28 september 2022, 08:01 Leven en welzijn

In juni had ik een gesprek met Karolien Marck van KanGoe over hoogsensitiviteit. Uit eigen ervaring weet ze waarover ze spreekt. Om andere personen tips en tricks te geven en hoogsensitieve personen (afgekort HSP = Highly Sensitive Person) met elkaar te verbinden, startte ze met een eigen onlineplatform over dit onderwerp. Uit onderzoek blijkt immers dat 1 op 5 personen een aangeboren gevoeligheid heeft voor allerlei prikkels. Maar wat is hoogsensitiviteit nu precies?

Typische kenmerken

Een simpele definitie die hoogsensitiviteit omschrijft, bestaat niet. Het betreft namelijk een combinatie van meerdere aangeboren kenmerken. Niet iedereen ervaart die eigenschappen even intens. De medische wetenschap omschrijft volgende kenmerken ...

1) Een aangeboren persoonlijkheidskenmerk: een eigenschap die al in je genen zit, dus niet iets wat je krijgt bij het opgroeien. In je hersenen ontbreekt een filter waardoor alle prikkels tegelijkertijd binnenkomen. Daardoor moeten je hersenen ook meer soorten prikkels verwerken. Dit wordt zichtbaar met een hersenscan (MRI), waar duidelijk te zien is dat meerdere hersengebieden tegelijk actief zijn bij het uitvoeren van een taak. Het gaat dus niet om een stoornis, een beperking of een aandoening, maar wel om een persoonlijkheidskenmerk, net zoals het temperament waarmee je geboren wordt.

2) Sensitief voor zintuigelijke informatie: hoogsensitieve personen nemen extra intens waar met hun zintuigen waardoor ze vaker last hebben van geluid, licht, smaak, geur en een extra gevoelige huid. We spreken dan over hooggevoeligheid. Dit is niet aangeboren, maar een aangeleerde reactie of aangeleerd gedrag op zintuigelijke prikkels van allerlei aard.

3) Een diepere verwerking van emoties: de verwerking van emoties is diepgaander. De emoties komen sterker binnen en ze weer loslaten duurt langer. Bijvoorbeeld iemand zegt iets dat jou raakt, dan komt dit als een hartsteek binnen en ben je daarvan echt onder de voet. ’s Nachts lig je erover te piekeren en soms ben je er de volgende dag nog mee bezig en ga je na wat je verkeerd kan gedaan hebben. Terwijl die andere persoon het misschien niet eens zo bedoeld had en al lang is vergeten wat hij/zij heeft gezegd.
Typisch is ook sferen en emoties aanvoelen. Stel dat je naar een receptie of feest gaat in een grote zaal. Het moment dat je de zaal binnenstapt, komt er een golf van emoties op je af. Dikwijls staan mensen in groepjes met elkaar te praten. Als deze HSP zich focust op een groepje weet hij of zij vrijwel onmiddellijk welke sfeer er hangt, of dit een ontspannen of gespannen gesprek is en of er positieve of negatieve emoties spelen.
Nog kenmerkend is het overnemen van andermans emoties. Bijvoorbeeld een collega komt overstuur binnen en vertelt zijn of haar verhaal. Als HSP voel je echt wat die collega doormaakt en lijkt het alsof het jouw emotie is.

4) Moeite met afwijzing: een HSP is supergevoelig voor afwijzing en zal dit compenseren door te gaan pleasen - zijn gedrag aanpassen om aanvaard te worden. Voor sommige HSP’ers kan een gesprekspartner die even fronst, of wegkijkt al het gevoel van afwijzing geven. Of een sms waarop geen reactie komt. Terwijl die andere persoon het misschien gewoon te druk heeft om direct te antwoorden. Meestal durven HSP’ers niet uit te komen voor hun mening uit schrik om de andere te kwetsen en kwijt te raken.

5) Een groot empathisch vermogen: dit hangt samen met punt 3: de diepere verwerking van emoties. Een HSP vangt heel snel subtiele signalen op en voelt beter en direct aan wat anderen nodig hebben. Zo reageren ze in gesprekken vaker op emotionele mededelingen en vragen ze door om tot diepgaandere gesprekken te komen. Hoewel een kanttekening hierbij wel nodig is. Dat aanvoelen kan soms verkeerd ingevuld worden. Als op diezelfde receptie iemand alleen staat, kan dit geïnterpreteerd worden als ‘die persoon is eenzaam’. Terwijl het misschien een bewuste keuze is van die persoon om alleen te staan. Misschien wacht hij of zij op iemand.

6) Ontlading bij ‘overdrive’: wanneer in de loop van de dag niet alles verloopt zoals gepland, bouwt dat voor een HSP een spanning op. Een volgend obstakel kan de druppel zijn die de emmer doet overlopen. De mensen die op dat moment in zijn buurt zijn, krijgen dan de volle lading, ook al hebben die niets met de situatie te maken. Dat afreageren is het loslaten van de opgespaarde spanning. Daarom omschrijft men een HSP soms als ‘temperamentvol’ of ‘het hebben van een kort lontje’.

7) Het niet houden van verandering of chaos: want voor een HSP vraagt dat meer aanpassingstijd. Innerlijk betekent dit een heel verwerkingsproces dat veel energie vergt. Planning en structuur brengen rust.

8) Een sterk rechtvaardigheidsgevoel: niet alleen voor zichzelf, maar ook t.o.v. derden of de maatschappij, als ze een situatie als onrechtvaardig ervaren, doorleven ze dit zeer sterk. Bijvoorbeeld bij een belofte of afspraak die niet wordt nageleefd, voelt een HSP zich gekwetst en dat kan lang blijven hangen.

9) Creatieve denkers: een hoogsensitief persoon kan veel beter ‘out-of-the-box’ denken. In hun brein leggen ze bovendien veel sneller verbanden (simultaan). Daardoor geeft dit soms de indruk dat ze ‘chaotisch’ zijn, maar de oorzaak hiervan is dat ze direct doordenken op mogelijke gevolgen en daardoor meestal een paar stappen vooruit denken. Zij zien onmiddellijk de theorie in praktijk omgezet door hun sterk visueel vermogen. Een muziekschool of een kunstacademie blijken favoriete (hobby)plekken voor een HSP. Omdat ze zich daar creatief kunnen uitleven en dit ook op een dieper, emotioneel, niveau zijn effect heeft.

Wat is het verschil tussen hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit?

Hiervoor ga ik even dieper in op punt twee. Hooggevoeligheid is niet aangeboren. Door een opeenstapeling van stress of een onverwerkt trauma kunnen mensen een verhoogde kwetsbaarheid of een overgevoeligheid ontwikkelen die zich uit in een (over)emotionele reactie. Overprikkeling is het gevolg van meer prikkels binnenkrijgen dan je kan verwerken. Zo kan iemand die op weg is naar een burn-out nog maar heel weinig verdragen, hij is snel geïrriteerd. Dat kan van tijdelijke aard zijn.
Hooggevoeligheid staat niet gelijk aan hoogsensitiviteit, want dit gaat over een persoonseigenschap. Aangezien de filter in de hersenen hiervoor ontbreekt, komen de prikkels ongefilterd binnen wat ervoor zorgt dat je brein soms in overdrive gaat en er een ‘ontlading’ plaatsvindt.

HSP’ers zijn meestal introvert, maar ongeveer een kwart blijkt extravert. Een klein percentage van deze extraverte personen is ‘high sensation seeker’: ze zoeken zelf prikkelingen en uitdagingen op. Ze hebben schrik om te weinig prikkels te krijgen wat ze ervaren als saai of een bore-out willen vermijden. Dit geeft het tegenstrijdige weer: het ene deel wil rust en het andere deel wil spanning en uitdaging, waardoor er inwendig constant een conflictsituatie ontstaat die veel energie vraagt.

Bestaat er een samenhang tussen hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid?

Het kan wel, maar het hangt niet automatisch samen. Hoogbegaafdheid is een talent en sommige kenmerken overlappen met hoogsensitiviteit zoals o.a. creatief denken, een sterk rechtvaardigheidsgevoel, een hoge gevoeligheid en een perfectionistisch patroon. Vandaar dat de link soms automatisch wordt gelegd.

Hoe uit hoogsensitiviteit zich?

Hoogsensitiviteit uit zich zowel op fysiek als op mentaal vlak. Zoals beschreven in punt 6 kan de spanning zich opstapelen doorheen de dag en op een bepaald moment ‘ontploft de bom’. Een woede-uitbarsting met roepen en tieren, een hyperventilatieaanval, migraine … het zijn maar enkele voorbeelden van een lichaam dat aangeeft dat de prikkeldrempel is overschreden. Kinderen weten vaak nog niet hoe ze moeten omgaan met die opgebouwde stress of spanning en tonen dit door te gillen, te krijsen, te roepen of te trappen.

Op mentaal vlak kan je spreken van rondlopen ‘als een kip zonder kop’ of onrustig gedrag. Soms ervaart de buitenwereld dit als chaotisch.

Wat is de invloed van de omgeving op een HSP?

De omgeving speelt uiteraard een grote rol. Ik geef hierbij een voorbeeld van een dag uit het leven van een hoogsensitief persoon ...

De HSP heeft weinig geslapen. Tijdens de drukke ochtendrush om iedereen op tijd buiten te krijgen voor school en werk, kibbelen de kinderen tijdens het ontbijt. Als de HSP wil vertrekken, zijn de autosleutels onvindbaar, nog meer stress. En de klok tikt verder, de kinderen moeten op tijd op school geraken. Uiteindelijk kunnen ze vertrekken op deze zonnige dag, maar de zonnebril ligt nog thuis, vergeten … Het zonlicht is echter al te fel voor de ogen. De kinderen toch net op tijd afgezet bij de schoolpoort, maar bij het uitladen van de boekentassen blijkt dat een drinkfles is uitgelopen in de koffer. Dan doorrijden naar het werk, nog geen tijd om de pc deftig op te starten of een collega staat er al met een vervelende vraag. Op dat moment ‘ontploft’ de HSP … De collega krijgt de volle lading, hoewel die alleen de spreekwoordelijke druppel is.

Bovendien nemen kinderen de gevoelens en emoties van hun ouders over. Hun drukke leven en soms overvolle agenda zorgen voor stress en dit dragen ze ongewild over op hun kinderen. Een hoogsensitief kind neemt die spanning zonder meer over met alle gevolgen van dien …

Hoe kom je weer tot rust?

Een rustmoment om het niveau van prikkels te laten zakken en te verwerken, blijkt cruciaal. Maak een wandeling, ga enkele minuten op een bank in de natuur zitten, doe ademhalingsoefeningen, of trek je terug in een stille ruimte. Zoek een prikkelarme omgeving waar je je goed voelt. Ook bewustwording speelt een grote rol. Voor een HSP is het belangrijk om hier enkele keren per dag bij stil te staan. Hierbij kan je volgende vragen stellen: ‘Hoe voel ik mij?’ en ‘Wat heb ik nodig?’ Dit kan voor elke persoon anders zijn, de vraag blijft wat voor jou het beste werkt of een ‘ontprikkelend’ effect heeft. Regelmatig een rustmoment inlassen om je brein de tijd te geven de prikkels te verwerken, is essentieel.

Welke invloed heeft dit op de gezondheid?

Een hoogsensitief lichaam is onderheviger aan stress en bijhorende kwaaltjes zoals aften, koortsblaasjes, ontstekingen, gespannen kaken enz. Welke taken kosten veel moeite en verbruiken veel energie? Energielekken zorgen voor een verlies aan energie. Daaruit volgt het belang van goede voeding, want met een gevarieerd en gezond eetpatroon kan een HSP voldoende energie opnemen. Dagelijks minstens dertig minuten bewegen helpt om je overprikkelde systeem tot rust te brengen. Ademhalingsoefeningen bewijzen hun nut, zowel voor als na een stressmoment. Daarom kan hartcoherentie hierbij helpen. Iedereen kent zijn eigen lichaam het beste en weet hoe het reageert op bepaalde prikkels. Het is een kwestie van de manier te vinden om je leven optimaal in te richten, met voldoende ontspannings- en ontlaadmomenten.

Tips voor de schoolgaande kinderen, of om hiermee om te gaan?

Elke dag brengt wel een aantal stressmomenten met zich mee, een tegenvaller kan op elk moment voorkomen. Het is belangrijk om hierop voorbereid te zijn. Als student kan je ’s morgens alvast enkele minuten ademhalingsoefeningen doen, dan begin je al op een ontspannen manier aan de dag. Plan voldoende momenten om te sporten of te bewegen zodat je kan ‘ontladen’. Het helpt om iets actiefs te doen: springen op een trampoline, je afreageren tegen een boksbal, in een goal ‘shotten’ of gewoon eens hard roepen, voelt voor het lichaam als ‘stoom aflaten’. Opladen kan door een zalig bad te nemen, of te genieten van een deugddoende douche … Doe vooral iets wat je graag doet en waarvan je ondervindt dat het je rustig maakt: knutselen, dansen, naar muziek luisteren of zelf een instrument bespelen … Het is vooral een kwestie van je brein af te leiden met andere activiteiten, zodat andere delen van je hersenen actief worden. Dit gaat over zelfzorg en zoeken wat voor jouw kind werkt. Structuur kan hierbij helpen. Als er een test of examen aankomt, weet je vooraf dat dit extra spanning en stress met zich meebrengt voor een student. Anticipeer hierop door preventief ontlaad- en rustmomenten in te plannen.

De werkomgeving speelt ook een rol

In de meeste bedrijven heeft het kaderpersoneel een apart bureau, maar de andere werknemers zitten samen in één of meerdere ruimtes. In het geval van een landschapsbureau merkten vooral HSP’ers als eersten op dat dit geen ideale werkomgeving is. Collega’s die telefonerend rondlopen, printers die geluid maken, meerdere collega’s die met mekaar praten, het geeft een teveel aan geluid en prikkels om mee om te gaan. Ondertussen blijkt dat maar liefst meer dan 90% van de werknemers aangeeft niet goed te functioneren in een ‘kantoortuin’, zoals het zo mooi omschreven wordt. De laatste jaren ontstaan in een werkomgeving stilteruimtes die beschikbaar zijn voor wie het nodig heeft om zich goed te voelen of zich te concentreren.

Zijn er HSP-testen of vragenlijsten beschikbaar?

Ongetwijfeld zijn er lezers die zich hierin herkennen en die met de vraag zitten: ‘Ben ik zelf hoogsensitief’? Op internet zijn er diverse gratis zelftests, zoals Hoogsensitief.nl (onder de rubriek ‘Doen’ en dan ‘Volwassenen’) of hspvlaanderen.be (zoek op de term ‘zelftest’) beschikbaar. Wil je zeker zijn? Maak dan een afspraak met een therapeut die hiervoor is opgeleid.

Wil je meer weten over dit onderwerp?

De Amerikaanse klinisch onderzoekspsychologe Elaine N. Aron was de grondlegger van hoogsensitiviteit en deed begin jaren ‘90 als eerste onderzoek naar dit thema. Zij stelt dat je het zowel positief als negatief kan benaderen. Het blijkt dat hoogsensitieve mensen een belangrijke signaalfunctie hebben, zoals de kanarie in de koolmijn. Wat goed is voor hen, blijkt later vaak goed voor heel veel mensen. Aron koppelt dit zelfs evolutionair aan mekaar: een gevoelige inborst merkt eerder gevaar op en brengt niet alleen zichzelf, maar ook anderen op tijd in veiligheid, een kwestie van overleven. Zij schreef het eerste boek over dit onderwerp.
Een andere expert in hoogsensitiviteit is Esther Bergsma, een Nederlandse sociaalwetenschappelijke onderzoeker en auteur van enkele boeken over haar vakgebied waarin ze de resultaten van haar onderzoeken verwerkt. Zij onderzoekt de werking van het HSP-brein. Daarnaast geeft ze lezingen en presentaties aan leerkrachten, HR-professionals enz.
In België is prof. dr. Elke Van Hoof een autoriteit op dit vlak. Zij is als docent verbonden aan de VUB en als gastdocent aan de Vlerick Business School. Zij schreef o.a. het boek ‘Hoogsensitiviteit’ en ‘Eerste hulp bij hoogsensitiviteit’. Ook maakt zij deel uit van de Psychologencommissie en van de Hoge Gezondheidsraad die de FOD Volksgezondheid adviseert.

Ben je niet overtuigd dat hoogsensitiviteit bestaat en een meerwaarde kan zijn? Weet dan dat het World Economic Forum, het internationaal adviesorgaan voor overheid en bedrijfsleven, juist de hierboven omschreven eigenschappen en vaardigheden heeft omschreven als ‘belangrijkste om de huidige maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden’. De juiste persoon op de juiste plaats, op welk niveau dan ook, maakt een groot verschil. Als dat geen mooie afsluiter is!

Meer informatie over hoogsensitiviteit vind je op www.kangoe.be.
Wil je meer informatie over hartcoherentie? Surf dan naar www.activational.be