Het doel heiligt de middelen

18 juni 2019, 07:00 Maatschappelijk

Zoals de jongste nationale en gewestelijke verkiezingen onlangs (nog maar eens) aangetoond hebben, is de kloof tussen wat er leeft bij het publiek en wat er leeft bij de politici nog altijd bijzonder groot. Je zou denken dat de grote, klassieke partijen na dertig jaar kwetteren de boodschap van de kiezer begrepen hebben, dat ze daaruit dan toch de noodzakelijke besluiten zouden trekken. Neen dus. Iedereen blijft op dezelfde manier communiceren en verkiezing na verkiezing aantonen dat ze het verschil tussen hoofdzaken en bijzaken niet kunnen maken. Ons land heeft niet genoeg regeringen om alle opgeëiste posities een kans te geven.

Wat is het verschil tussen hoofdzaken en bijzaken?
Hoofdzaken zijn deze maatregelen waarnaar een bevolking hunkert: veiligheid, betaalbare consumptie, menswaardig pensioen, loon naar arbeid en bescherming van de burgers. Bijzaken zijn de postjes die politici menen te mogen opeisen vóór de kiezer zijn wensen bekend heeft gemaakt, boven de hoofden van de burgers onzichtbare beslissingen nemen, niet communiceren met de burgers, behalve drie maanden voor de verkiezingen en een besluiteloosheid in het beslissingsbeleid. De mooiste woorden of beloften ter wereld zijn waardeloos wanneer de dagelijkse realiteit het tegenovergestelde aantoont. Dat een veroordeelde recidive verkrachter en potentiële moordenaar niet eens in een gevangenis wordt opgesloten na zijn veroordeling, ondanks alle tekenen van recidive, is een beschaafde maatschappij onwaardig. Gelukkig werd de naam van de verantwoordelijke rechter nooit onthuld of de man had allang het land moeten verlaten om zijn lijf en ledematen te beschermen.
De geschiedenis toont de weg
Wat heeft de geschiedenis ons op dit vlak geleerd? De Florentijnse geschiedschrijver en diplomaat Niccolo Machiavelli (1460–1527) heeft op onbetwistbare manier zijn stempel gedrukt op de invloed van communicatie op het gedrag van de mens. In zijn bekendste boek Il Principe (De vorst) betoogt hij dat een regering vóór alles naar macht en rust moet streven. Welvaart is secundair. De regelen der moraal hoeven hierbij niet noodzakelijk toegepast te worden. Hij vindt dat zelfs alle middelen geoorloofd zijn om het uiteindelijke doel te bereiken. En ‘alle middelen’ is een zeer invulbaar en rekbaar begrip.
Zijn boodschap was in de renaissance in zoverre revolutionair dat hij het waagde de toenmalige religie als een verzinsel en volksbedrog te bestempelen en de priesters eerder als een gevaar dan als een weldaad of hulpmiddel zag. Zijn ideeëngoed (‘Aan de Staat is alles geoorloofd, teneinde rust en eenheid te handhaven’) wordt nog altijd als ‘machiavellisme’ onderwezen.
Diezelfde Niccolo Machiavelli is de auteur van de wijsheid: ‘Ieder mens die aldoor poogt goed te doen, is gedoemd ten val te komen te midden van de overmacht aan mensen die niet goed zijn.’ Een nadenkertje …
Met andere woorden: wie in zijn communicatie iedereen te vriend wil houden – en bijgevolg zelf nauwelijks een profiel heeft – wordt vroeg of laat zelf slachtoffer van zijn onvermogen om zich een persoonlijkheid aan te meten. Hij wordt slachtoffer van zijn naïviteit, want, zoals Machiavelli opmerkte, er zijn meer niet-goede mensen dan anderen op deze planeet. Wie tegen deze stroom ingaat, is dom of naïef.
‘Machiavellisme’ is vandaag de politieke theorie die stelt dat alles toegestaan is voor het verwerven of behouden van macht, onafhankelijk van recht en moraal. Het is een beleidsvorm die een negatieve connotatie heeft, maar die mondiaal verspreid is.
Verpak uw ijzeren vuist in een fluwelen handschoen
De Franse generaal en dictator Napoleon Bonaparte (1769–1821), klein van gestalte, maar groot in zijn machtshonger, was een onvoorwaardelijke volger van de leer van Machiavelli, hoewel hij diens credo af en toe wel in de wind sloeg om strategische of financiële redenen.
Hij gaf zijn adjudanten de raad: verpak uw ijzeren vuist in een fluwelen handschoen. Of zoals de auteur Robert Green het formuleerde: ‘Indien u, zoals de hoveling uit vervlogen tijden, de kunst van de indirecte benadering machtig kunt worden, indien u leert uw tegenstanders te verleiden, te betoveren, te bedotten en op een geraffineerde manier uit te schakelen, dan zult u de hoogste toppen van de macht bereiken. U zult in staat zijn mensen voor uw wil te laten buigen, zonder dat ze beseffen wat u hebt uitgehaald. En zolang ze niet beseffen wat u doet, zullen ze u er niet om haten en ook geen weerstand bieden.’
Ieder van ons heeft in zijn eigen omgeving – denk maar eens goed na – voldoende voorbeelden waarmee de stellingen van Machiavelli en Napoleon kunnen gestaafd worden.