Afbeelding
Heldere planeten in november cover

Heldere planeten in november

Kijk omhoog

Mercurius en Venus zijn deze maand niet zichtbaar. Mars komt bij het begin van november twee uur na zonsondergang op, tegen het einde van de maand verschijnt hij al zodra de zon verdwijnt. Jupiter en Saturnus zijn te zien vanaf het invallen van de duisternis.

De maan en planeten als wegwijzer

Dinsdag 1 november om 23.00 uur komt de maan (net in eerste kwartier) op 5 graden (tienmaal de schijnbare maandiameter) ten zuiden van Saturnus (eronder dus) in het sterrenbeeld Steenbok (Capricornus). De maan gaat dan al bijna onder, bekijk dit wat vroeger op de avond (vanaf 19.00 uur) als beide nog hoger boven de horizon staan.

Vroegste zonneculminatie op donderdag 3 november: zonneculminatie is het moment dat de zon haar hoogste punt aan de hemel bereikt en pal in het zuiden staat. Rekening houdende met de verdeling in tijdzones zouden we verwachten dat dit in Antwerpen gebeurt om 12.42 uur. Maar door de combinatie van de schuine stand van de aardas en de niet perfect cirkelvormige baan van de aarde rond de zon kan dit tijdstip verschuiven. Op donderdag 3/11 gaat de zon om 12.25 uur door het zuiden, dit is de vroegste zonneculminatie van het jaar. De afwijking tussen de middelbare (=gemiddelde) en de werkelijke zonnetijd is nu maximaal: de zon loopt 16 minuten voor. De wetenschappelijke term voor dit verschil is tijdvereffening.

Vrijdag 4 november om 21.00 uur passeert de maan 3 graden ten zuiden van Jupiter.

Dinsdag 8 november komt Mercurius in bovenconjunctie met de zon, vanaf de aarde gezien lijkt de planeet nu achter de zon te staan. Deze Mercuriusbedekking duurt in dit geval ongeveer 21 uur, maar dat is natuurlijk niet zichtbaar.

Van woensdag 9 november tot vrijdag 11 november passeert de maan in het sterrenbeeld Stier (Taurus). Om 19.30 uur op 9 november staat de maan tussen twee open sterrenhopen: de Plejaden en de Hyaden (met daaronder de rode ster Aldebaran). Op 10 november is de maan doorgeschoven tot links van de Hyaden en rechtsboven Mars. Op 11 november staat ze al links van Mars.

Vrijdag 11 november staat Saturnus in kwadratuur met de zon: dit betekent dat, vanaf de aarde bekeken, we de planeet op negentig graden van de zon zien. Vandaag vormen de verbindingslijnen Saturnus-zon en aarde-zon een hoek van precies 90° ten opzichte van elkaar. Saturnus is dan aan de avondhemel te zien.

In de nacht van zondag 13 november op maandag 14 november vinden we de maan in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini) in de buurt van de ster Pollux. Om 3.00 uur staat de maan 2 graden ten zuiden van deze ster. Een uurtje later staat ze mooi in het verlengde van Castor en Pollux.

In de nacht van donderdag 17 november op vrijdag 18 november heeft de meteorenzwerm van de Leoniden een maximum. De komeet Tempel-Tuttle is een hemelobject dat op haar baan om de zon nogal wat puin achterlaat. Wanneer de aarde deze puinwolk doorkruist, kunnen we getuige zijn van een verhoogd aantal meteoren. De zwerm is actief van 14 tot 21 november. De radiant (het vluchtpunt) in het sterrenbeeld Leeuw komt pas na 23.00 uur op, voordien waarnemen heeft weinig zin, of er zou nog een vuurbol van de Tauriden kunnen opduiken. Maar men verwacht niet veel activiteit, een sterrenregen zoals rond de eeuwwisseling zit er echt niet in.

Enkele sterrenbeelden in de kijker

Cassiopeia

Halverwege de maand november kunnen we rond 21.00 uur aan de noordelijke hemel een van de opvallendste sterrenbeelden terugvinden: Cassiopeia. Deze constellatie wordt ook wel aangeduid als letter ‘W’ of ‘M’, al naargelang de stand waarin ze staat (nu eerder een M). De naam verwijst naar de legendarische koningin van Ethiopië, gemalin van koning Cepheus. Volgens de overlevering moest ze haar dochter Andromeda afstaan aan een monster, omdat ze tegenover de zeenimfen te veel had opgeschept over haar schoonheid. Als verdere vernedering plaatsten de zeenimfen haar zodanig aan de hemel dat ze nu eens rechtop zit, dan weer ondersteboven hangt.

Hyaden

De snuit van de Stier aan de hemel wordt gevormd door een groepje sterren uitgestrekt in een ‘V’. De heldere ster Aldebaran, die rond middernacht op zowat halve hoogte door het zuidoosten trekt, bevindt zich ten oosten (links) van deze sterrengroep. Zij maakt er geen deel van uit, maar staat op de voorgrond. De Hyaden staan van alle open sterrenhopen het dichtste bij ons, op een afstand van zowat 150 lichtjaar. De sterren staan in een los verband verspreid over een gebied van ongeveer 8 graden aan de hemel. Ze kunnen dus net bedekt worden met de vuist van een uitgestrekte arm.

Hemelkalender

Misschien een leuke tip voor een (eindejaar)cadeau aan een amateurastronoom: een astronomische kalender. De Hemelkalender 2023 van de Vereniging Voor Sterrenkunde is een jaarboek waarin alle astronomische gebeurtenissen vermeld worden, met uitleg zowel voor de geïnteresseerde leek die alleen maar waarneemt met het ongewapende oog als voor de bezitters van een telescoop.

Kijk omhoog komt tot stand in samenwerking met Volkssterrenwacht Urania in Hove. Iedere zondag is er een kijkmiddag die start om 14.15 uur met een kinderplanetariumvoorstelling + kinder full-dome film (vanaf 5 jaar) met kijkmoment. Op vrijdag is er een kijkavond die start om 19.30 uur met een kinderplanetariumvoorstelling + kinder full-dome film met kijkmoment. Tickets kosten 10 euro p.p. en kan je online aankopen. Meer informatie vind je op urania.be.

Photographer: Space Telescope Science Institute Office of Public Outreach
Afbeelding
Afbeelding
Afbeelding