Frank Focketyn en Sien Eggers geven nieuw leven aan ‘Sartre’ en ‘de Beauvoir’ ...

2 december 2021, 10:34 Beleven

Topacteurs Frank Focketyn (61) en Sien Eggers (70) zijn zonder twijfel twee mensen die door hun acteerwerk in het hart gekropen zijn van velen. Hoewel ze hun sporen ook dubbel en dik verdienden in het theater, zijn ze bij het grote publiek vooral bekend van tv. Wie al enkele jaren op de teller heeft, zag hen in 2000 en 2001 o.a. schitteren op Canvas in de succesreeks ‘In de Gloria’. In 2007 werd deze legendarische reeks ook uitgezonden op Eén. Bovendien vonden heel wat hilarische sketches vlotjes hun weg naar YouTube, waar ze na vele jaren nog altijd frequent worden bekeken en gedeeld. Na hun schitterende acteerwerk als Lydia Protut en Guido Pallemans in ‘Het Eiland’ zijn zowel Frank als Sien ondertussen gebeiteld in het collectieve geheugen van jong en oud.

Momenteel bereiden beide topacteurs zich samen met filosoof en theatermaker Stefaan Van Brabandt voor op een theaterstuk waarin ze gestalte geven aan Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir. Dit stuk is het vierde luik in een portretreeks van grote filosofen. Het is ongetwijfeld opnieuw boeiend en leerrijk én het geeft ons de gelegenheid om te genieten van het veelzijdige acteertalent van Frank Focketyn en Sien Eggers.

Ik heb enorm genoten van ‘Socrates’ en ‘Marx’ en zocht regisseur Stefaan Van Brabandt graag op voor een gesprek over zijn volgende stuk in deze boeiende reeks.

We kennen allemaal de acteurs van de stukken die jij regisseert, maar wie is Stefaan Van Brabandt en wanneer en waar werd hij gebeten door de microbe van het theater?

“Ik ben opgegroeid in Oudenaarde, waar ik in mijn puberteit gepassioneerd raakte door literatuur en filosofie. In mijn vrije tijd ging ik naar de Woordacademie en daar kwam ik met theater in contact. Toen ik ongeveer 14 jaar was, zag ik een voorstelling van het Antwerpse gezelschap ‘De Koe’ en die heeft mijn leven veranderd. Wat dat gezelschap maakte, dat wilde ik ook.

Toen ik 18 was, wilde ik in Leuven filosofie gaan studeren. Hoewel ik in de bruisende studentenstad zelfs al een kot gevonden had, ben ik toch ook een toegangsexamen gaan doen op Studio Herman Teirlinck in Antwerpen. De kans dat ik daarvoor zou slagen, achtte ik klein, maar ik werd daar erg enthousiast onthaald en dus ben ik toch naar Antwerpen getrokken. Ik kreeg op de Studio les van onder andere Stef Bos en Jan Decleir. Wannes Van de Velde leerde me gitaar te spelen en Bas Teeken -medeoprichter van mijn lievelingsgezelschap ‘De Koe’- gaf acteerlessen. Een heerlijke tijd was dat ... ook na de uren in de Pallieter op het Mechels Plein. Als jongen uit Oudenaarde kwam ik in een totaal andere wereld terecht, met een andere mentaliteit en andere omgangsvormen. Dat was even wennen in het begin, maar algauw voelde ik me er thuis.

Toen ik op Studio Herman Teirlinck was afgestudeerd, kon ik meteen als toneelschrijver en acteur aan de slag bij ‘De Koe’, het gezelschap onder de artistieke leiding van Peter Van den Eede waar mijn liefde voor theater oorspronkelijk was ontstaan. Dat was een droom die uitkwam.

Na 10 jaar voorstellingen bij hen te hebben gemaakt, besloot ik om mijn oude droom alsnog te realiseren: filosofie studeren. Aan de UA heb ik toen de mooiste en meest vervullende jaren van mijn leven gekend. En toen ik daar afstudeerde, bedacht ik het plan om mijn twee liefdes te combineren: liefde voor theater en mijn liefde voor filosofie. En daar is dan de ‘filosofen-monologen-reeks’ uit voortgekomen, nadat ik eerst nog voor Canvas de filosofiereeks ‘Het Voordeel van de Twijfel’ heb gemaakt en het gelijknamige boek heb geschreven als verdiepende aanvulling op die mooie reeks.

De eerste monoloog was ‘Socrates’, gespeeld door Bruno Vanden Broecke, de tweede ‘Marx’, met Johan Heldenbergh en twee jaar geleden ‘Spinoza’ met Han Kerckhoffs. Die laatste voorstelling is echter beperkt gespeeld en werd uiteindelijk helaas door corona geannuleerd.

En momenteel zijn we volop bezig met de repetities van ‘Sartre & de Beauvoir’, met Sien Eggers en Frank Focketyn - twee geweldige mensen met wie ik heel graag samenwerk.”

Kan je het verhaal van Sartre en de Beauvoir kort samenvatten voor de lezers die er niet of weinig mee vertrouwd zijn? En waarom wil je hierover een stuk op de planken brengen?

“Alle filosofen die in deze reeks voorstellingen aan bod komen, lieten door hun levenswijze en ideeën een grote indruk op me na en hebben me op een of andere manier geestelijk mee gevormd. Stuk voor stuk zijn het dwarsliggers en buitenstaanders voor wie leven en denken één zijn: ze leefden zoals ze dachten en ze dachten zoals ze leefden – of hadden alleszins die intentie. Met hun hele leven als inzet bleven ze denken tegen de heersende gebruiken en gewoonten in.

De filosofen in mijn stukken zijn waardevol door hun ideeën, maar ik selecteer ze natuurlijk ook, omdat hun leven meestal dramatisch en tragisch was. Dat is vanuit theatraal oogpunt namelijk zeer interessant.

Jean-Paul Sartre & Simone de Beauvoir waren intellectuele supersterren in het naoorlogse Frankrijk en hadden door hun filosofie van vrijheid en emancipatie een grote invloed op een hele generatie. Het existentialisme zoals het door hen werd belichaamd en uitgedragen, was niet minder dan een heuse hype in Europa in het midden van de 20ste eeuw. Ze werden als rolmodellen beschouwd: vrijgevochten, autonome individuen die zelf hun leven in handen namen en die weigerden te conformeren naar het conventionele, burgerlijke bestaan dat de maatschappij voorschreef.

Vrijheid gaat natuurlijk ook altijd gepaard met een verpletterende verantwoordelijkheid, wat mensen soms beangstigt en waardoor ze liever leven ‘zoals men leeft’.

Jean-Paul Sartre is de belangrijkste figuur van het Franse existentialisme. In zijn romans, toneelstukken en filosofische werken gaat het altijd over de mens die ‘veroordeeld is tot vrijheid’. Want die vrijheid gaat natuurlijk ook altijd gepaard met een verpletterende verantwoordelijkheid, wat mensen soms beangstigt en waardoor ze liever leven ‘zoals men leeft’. Dat is kort gezegd waar het in het existentialisme om draait: je bent wat je van jezelf maakt. Je hoeft niet te leven volgens de eisen van de maatschappij, je ouders of een religie. Een mens is vrij om zelf zijn levensprojecten te ontwerpen en te realiseren. Volgens Sartre moet de mens -in een wereld zonder God- trouw blijven aan zichzelf en de verantwoordelijkheid nemen om zelf zin en betekenis te scheppen.

Zijn levenspartner Simone de Beauvoir was eveneens filosofe en schrijfster. Ook zij zette zich in voor de menselijke vrijheid, in het bijzonder voor die van vrouwen en ouderen in de samenleving. Haar invloedrijkste werk is zonder twijfel De Tweede Sekse, de bijbel van het feminisme.

Hun leven speelde zich af in Parijs, vooral in de kroegen in de wijk Saint-Germain-des-Prés, waar ook schrijvers, kunstenaars en filosofen als Albert Camus, Giacometti en Picasso rondhingen. In mijn toneelstuk laat ik hen terugkijken op hun leven en hun filosofie en uiteraard ook op hun turbulente liefdesrelatie.

Ik probeer ook -net zoals in ‘Marx’- na te gaan welke betekenis hun filosofie vandaag nog heeft. En of de feministische strijd waarvoor de Beauvoir ijverde nog altijd actueel is. Maar de alomvattende vraag waarrond de voorstelling draait, is: wat betekent het volgens hen om authentiek mens te zijn? Automatisch vraagt een mens die streeft naar een bewust leven zich af of dit vandaag nog mogelijk is ... en hoe?”

Was de keuze voor Frank Focketyn en Sien Eggers vlug gemaakt? Of moest je daar lang op broeden en had je ook andere kandidaten in het vizier?

“Frank Focketyn heeft me na een opvoering van ‘Marx’ zelf aangesproken met de vraag om eens met hem samen te werken. Ik vertelde hem toen dat ik er al een tijdje over dacht om een toneelstuk te maken over het filosofenkoppel Sartre & de Beauvoir, en dat zag hij meteen zitten. En aangezien Frank zo’n formidabel duo vormt met Sien Eggers, die ik de grootste actrice van ons land vind, en omdat ik er al jaren van droom om eens met haar te mogen samenwerken, was het meteen duidelijk dat ik haar zou vragen voor de rol van Simone de Beauvoir.

De filosofische toneelstukken die ik maak, moeten altijd lichtvoetig en humoristisch zijn. Mijn uitgangspunt is: de drempel laag, maar de lat hoog.

Misschien lijkt dat een verrassende keuze, omdat de meeste mensen Frank en Sien wellicht met komische rollen associëren. Maar beiden hebben ook vaak dramatische en tragische rollen vertolkt, waar ze misschien minder om bekend zijn. Niet dat ‘Sartre & de Beauvoir’ alleen heel serieus zal zijn, want ik vind het belangrijk dat mijn filosofische toneelstukken altijd lichtvoetig en humoristisch zijn. Mijn uitgangspunt is: de drempel laag, maar de lat hoog.”

Wat gaat er allemaal vooraf aan zo’n voorstelling? Hoe ontstaat het idee? Je moet een scenario schrijven, repetities organiseren, regieaanwijzingen geven. Bovendien zijn er een heel aantal praktische zaken zoals promoties, boekingen, reserveringen opvolgen ... Hoeveel en welke mensen worden er bij de productie allemaal betrokken?

“Ik werk er een volledig jaar aan: eerst maandenlang heel veel lezen van en over de filosofen in kwestie en erover in gesprek gaan met een aantal professoren Wijsbegeerte van de UA. Vervolgens moet ik al die kennis, dat hele complexe leven en denken, zien te vertalen naar een levendig en boeiend toneelstuk van anderhalf uur - dat is echt een hele klus. Eens de tekst geschreven is, beginnen we met de repetities. Ik word in het hele proces gesteund en geadviseerd door mijn dramaturg Wannes Gyselinck, mijn zus Petra, die ook filosofe is en alles altijd als eerste naleest, en Piet Menu van Het Zuidelijk Toneel. Daarnaast heb ik nog een vaste technicus, Dimitri De Vos, die ook meedenkt over de belichting en het decor. En verder zijn er ook nog de costumière en heb ik iemand die alle praktische, zakelijke en promotionele zaken behartigt: Inge Geukens.
Er gaat dus heel wat aan vooraf en er is een heel team bij zo’n productie betrokken.”

Deze voorstelling is de derde in een reeks. De vorige twee waren ‘Socrates’ en ‘Marx’, gebracht door respectievelijk Bruno Vanden Broecke en Johan Heldenbergh. Verschilt dit stuk erg van de vorige twee?

“Elk stuk wordt opgevat alsof de filosoof zelf aan het woord is. Voor elke filosoof schrijf ik een tekst in de specifieke toon en stijl die overeenstemt met de denkhouding en het temperament van de persoon in kwestie. Het resultaat is telkens een voorstelling die én een denkervaring én een monografie én een tragikomisch theaterstuk is.

Het is nooit de bedoeling om de filosofen eenzijdig op een voetstuk te plaatsen, integendeel. Ik wil de complexe, veelkantige en niet altijd consequente mens laten zien, met zijn goede, maar ook zijn minder sympathieke trekjes, om het nog zacht uit te drukken.”

Welke voorstellingen in deze reeks liggen nog op de plank? Kan je al een tipje van de sluier oplichten van wie de volgende filosofen zijn in de reeks? Welke acteurs of actrices heb je hiervoor gecast of in gedachten?

“De volgende in de reeks wordt Schopenhauer. Daarvoor wil ik graag Damiaan De Schrijver van Toneelgroep STAN vragen. En met Wim Helsen ga ik nadien Nietzsche maken. En Peter van den Eede zal vervolgens Foucault spelen. Maar dan spreken we al over de verre toekomst.”

Ik heb het geluk gehad om zowel ‘Socrates’ als ‘Marx’ bij te wonen. Het zijn telkens beklijvende stukken die de toeschouwer een spiegel voorhouden. Is dat ook jouw bedoeling, Stefaan, en kan je daarover wat meer vertellen?

“Bedankt voor het compliment, Fik (lacht). Ik wil met de filosofenreeks inderdaad mensen inspireren en aan het denken zetten. Je leert in mijn stukken niet alleen op een bevattelijke en geestige manier iets bij over de tijd waarin die filosofen leefden en over hun leven en hun ideeën. Ik probeer het stuk ook altijd te linken aan wat ons vandaag nog bezighoudt, op sociaalpolitiek vlak, maar ook in ons individuele leven. ‘Hoe goed te leven?’ en vooral ook ‘hoe goed samen te leven?’ - die vragen zijn levensbelangrijk en komen in elke voorstelling terug.”

Het besef van onze gedeelde menselijkheid en kwetsbaarheid kan ons misschien tot meer mededogen en zorgzaamheid bewegen.

Sinds begin vorig jaar heeft cultuur het zeer zwaar te verduren. Wat zijn volgens jou het belang en de rol van cultuur in de rare tijden waarin we zijn terechtgekomen? En hoe zie jij de toekomst van het theater en van cultuur in het algemeen?

“Ik denk dat cultuur ons kan herinneren aan de inherent tragische dimensie van het menselijke bestaan: het is eindig, veranderlijk en niet volledig te controleren. Wat we delen, is dat we sterfelijk zijn en feilbaar, en dat we samen in hetzelfde schuitje zitten. Dat besef van onze gedeelde menselijkheid en kwetsbaarheid kan ons misschien tot meer mededogen en zorgzaamheid bewegen. Onze fundamentele onmacht en onzekerheid onder ogen zien en aanvaarden, en ermee leren om te gaan, zijn waarden waarbij filosofie, kunst en cultuur in brede zin ons kunnen helpen.

Bij Sartre en de Beauvoir stond vrijheid altijd centraal, maar niet de egoïstische vrijheid die anderen schade kan toebrengen. Vrijheid stond bij hen voor engagement: je inzetten en zorg dragen voor anderen. Want zolang niet iedereen vrij is, aldus Sartre, is niemand vrij.”

Hartelijk dank voor dit fijne gesprek, Stefaan. Ik heb enorm genoten van de eerste twee voorstellingen met Bruno Vanden Broecke als ‘Socrates’ en Johan Heldenbergh als ‘Marx’. Wie toen samen met mij aanwezig was in de volle theaterzalen, zal ongetwijfeld uitkijken naar ‘Sartre en de Beauvoir’ door Frank Focketyn en Sien Eggers.

Veel succes en blijf ons een spiegel voorhouden op weg naar meer zorgzaamheid voor onszelf en voor elkaar, Stefaan.

‘Sartre & de Beauvoir’ gaat in première in een uitverkochte Arenbergschouwburg op vrijdag 21 januari. Voor zaterdag 22 januari zijn daar wellicht nog tickets, snel zijn is de boodschap. Meer informatie en het verdere programma vind je op https://www.jimmiedimmick.be/speellijst.

Fik Verbiest