Dodelijk fijnstof

29 oktober 2019, 08:00 Gezondheid

Wetenschappers wisten het tot voor kort niet, maar recente onderzoekingen hebben aangetoond dat opstoten in fijnstof onmiddellijk vertaald worden in directe sterftegevallen. Men wist niet in welke mate en tot waar fijnstofdeeltjes kunnen doordringen in het lichaam. Hoe meer van het “fijnste” fijnstof (<PM2,5) (zie verder) in de lucht hangt, hoe méér 65-plussers een of twee dagen later overlijden! Dit blijkt uit een groots opgezet Amerikaans onderzoek.

PM staat voor “Particular Matter”. Met PM10 duiden wetenschappers fijnstof aan dat kleiner is dan 10 µm en PM2,5 duidt op fijnstof, kleiner dan 2,5 µm. “µm” betekent “micrometer” of één duizendste van een mm (= millimeter)! Ter vergelijking: de diameter van de allerkleinste zandkorreltjes is 90 µm.

Bij smogalarm stijgt de concentratie fijnstof algauw van PM10à20 naar PM30à40. Blootstelling aan zulke sterke concentraties fijnstof verhoogt drie tot vier dagen lang de sterfgevallen wegens hartinfarcten en beroerten. Het “killer”-fijnstof dringt via de longblaasjes de bloedcirculatie binnen. Die fijnstofdeeltjes zijn zo klein dat ze moeiteloos overal kunnen binnensijpelen. Die samenhang beseffen we vaak niet. Helaas laten ook filters fijnstof ongemoeid. Daarvoor zou men echte, goed sluitende gasmaskers moeten opzetten.

Hoe wordt fijnstof gevormd? Dit is een heel speciaal verhaal. Het grootste deel ervan wordt niet als fijn “stof” uitgestoten, maar als gassen zoals zwaveldioxide, stikstofdioxide, kooldioxide en zelfs ammoniak. Als die gassen elkaar in de atmosfeer tegenkomen, klonteren zij samen en ontstaat er roet of fijnstof. Dat proces verloopt traag en krijgt door de wind de tijd om uit te waaieren over een grote oppervlakte. Roet valt inderdaad ook onder fijnstof. Daarenboven absorbeert roet nog gemakkelijker andere schadelijke stoffen zoals benzeen en zware metalen. Bij elke onvolledige verbranding komen roetdeeltjes vrij. Dieselmotoren, de industrie en houtkachels (of open haarden) zijn de belangrijkste bronnen. Wat veel mensen niet weten, is dat fijnstof niet alleen afkomstig is van de uitlaat van auto’s en motoren. Ook de wrijving van de gummibanden, de remmen en het asfalt zorgen voor fijnstof. Dus zelfs elektrische wagens zijn geen definitieve oplossing voor het fijnstofprobleem.

Men vermoedt dat kinderen en oude mensen het meeste risico lopen omdat enerzijds kinderorganen nog in volle ontwikkeling zijn en anderzijds de organen van oude mensen min of meer aftakelen. Blootstelling van zwangeren aan fijnstof kan zelfs leiden tot psychische problemen bij hun nakomelingen met name verlies van impulscontrole, verslavingsgedrag en ADHD.

Vooralsnog is er, helaas, geen afdoend verweermiddel tegen fijnstof. Toch zijn er enkele zaken die men individueel in acht kan nemen.

- Drukke wegen vermijden: uitlaatgassen zijn een belangrijke bron van fijnstof. Maak desnoods een omweg of reis buiten de spitsuren.

- Wandel of fiets: dit schijnt contraproductief, want zo adem je méér lucht (en fijnstof!) in, maar de voordelen van beweging halen het op deze risico’s. Ga natuurlijk niet hardlopen in vervuilde lucht.

- Rook niet: roken is een quasi even erge vorm van luchtvervuiling.

- Vermijd kaarsen, houtkachels en open haarden: hout verbranden geeft aanleiding tot de vorming van massa’s fijnstof.

- Zet het venster open tijdens het koken: gasvuur produceert zeer veel schadelijk stikstofdioxide dat aanleiding geeft tot roetvorming.

- Koop geen dieselauto: kies een elektrische, hybride of desnoods benzinewagen in de plaats.

- Koop kamerplanten: die zijn niet alleen mooi, ze slorpen schadelijke chemicaliën op die vrijkomen uit huishoudproducten.

- Vermijd grote inspanningen tijdens smogalarm: blijf binnen, ook en vooral kinderen die gevoelig zijn voor astma.

- Vergeet niet dat smogalarm (= piekvervuiling) evengoed op het platteland voorkomt: wegens de wind die vervuilde (stedelijke) lucht kilometers ver verplaatst.

- Wees alert op koude dagen met weinig wind: dan is er een verhoogde kans op fijnstof.

Verder kun je als individu, helaas, weinig doen, want je kunt niet stoppen met ademen.

dr. apr. Paul Nijs