Afbeelding
De Tovenaar van Colm Tóibín

De Tovenaar van Colm Tóibín

Het Geschreven Woord

Colm Tóibín won niet voor niets verschillende literaire prijzen. Met romans als Brooklyn, De meester en Het huis van de namen bewijst hij keer op keer dat hij een meesterlijk schrijver is. Met De Tovenaar keert hij terug naar het format van De meester en vertelt hij het levensverhaal van een wereldbekende schrijver die zijn stempel op de literaire wereld drukte: Thomas Mann. Mann wordt alom beschouwd als een van de belangrijkste Duitse schrijvers uit de twintigste eeuw, maar achter de impressionante schrijver schuilde een getormenteerde man. De Tovenaar is het verhaal van de Manns, een complexe familie die te maken kreeg met de wereldoorlogen, en hun zoektocht naar vrijheid en veiligheid.

Als kind was Thomas Mann al een introverte jongen met een voorliefde voor poëzie, literatuur en muziek. In 1901 verscheen zijn eerste roman De Buddenbrooks, gevolgd door romans zoals De Toverberg, De Dood in Venetië, Doctor Faustus en Felix Krull. In 1929 won hij de Nobelprijs voor Literatuur, wat de start van een grootse literaire carrière betekende. Hij worstelde met zijn seksualiteit, maar trouwde toch met de rijke Katia Pringsheim, met wie hij zes kinderen kreeg. Tijdens WO I ontpopte hij zich - zoals vele Duitsers - tot een heuse patriot, die hoopte dat deze oorlog ervoor zou zorgen dat zijn geboorteland weer het Duitsland van weleer zou worden. Duitsland werd echter verscheurd door de kloof tussen rechts en links, een verdeling die ook duidelijk merkbaar was in zijn familie. In de aanloop naar WO II begon hij zich af te vragen of zijn patriottisme wel gerechtvaardigd was en werd hij een nadrukkelijk tegenstander van het opkomende nationaalsocialisme en antisemitisme. Zijn vrouw en schoonfamilie hadden joodse roots, waardoor hij vluchtte naar Zwitserland en uiteindelijk naar Amerika verhuisde toen Hitler de oorlog verklaarde. Thomas vervulde tijdens WO II een prominente rol als antifascist door middel van lezingen en gepubliceerde brieven, en verwierf wereldwijd bekendheid als ‘de Duitser die de goede kant koos’.

Colm Tóibín baseerde De Tovenaar op Manns dagboeken die na zijn dood werden vrijgegeven en spendeerde jaren aan onderzoek. Hij creëerde hierdoor een heel intieme roman met een zekere afstandelijkheid waardoor je het gevoel hebt dat je Thomas niet helemaal kent. Op die manier blijft Thomas een mysterieuze, onaantastbare, intelligente en waardige man, iets wat Tóibíns schrijfstijl perfect complimenteert. Hij zorgt voor een diepgaand inzicht in de complexe relatie tussen het innerlijke en publieke leven van Thomas, die geteisterd werden door tragedie. Thomas Mann was een gesloten, gekwelde man met een rijk innerlijk leven en een voorliefde voor al het mooie dat de wereld te bieden heeft. Op de tonen van Mahler, Wagner en consoorten schreef Tóibín een prachtige, gelaagde roman waarin de politieke en persoonlijke onrust duidelijk voelbaar zijn. Sommigen zeggen dat het te veel als non-fictie aanvoelt, maar die mening volg ik niet. De afstandelijkheid zorgt er wel voor dat je iets minder een emotionele band vormt met de personages, maar ze zijn zo perfect uitgewerkt, elk met hun uitgesproken karaktertrekken, dat het voor mij meer aanvoelt als historische fictie. Hier en daar leest de roman wat traag, maar het kan nu eenmaal niet altijd snel en opwindend zijn. We lezen tenslotte over een familie die meerdere keren zit te wachten tot een oorlog uitbreekt, wat zorgt voor een afwachtende sfeer. Het neemt absoluut niet weg dat dit een fascinerende familie is met complexe relaties. Fantastisch ook om even in het hoofd van een gerenommeerde schrijver te kruipen en te leren hoe wereldbekende romans tot stand kwamen.

Met De Tovenaar geeft Colm Tóibín een opmerkelijk beeld over de Duitsers tijdens WO I en II. Het is enorm interessant om te leren over de aanloop naar de oorlogen en revoluties vanuit een Duits perspectief en alle politieke spelletjes die aan de oorsprong lagen. Zulke materie kan soms droog of saai zijn, maar Tóibín vond een manier om dit toch lyrisch te brengen. De Tovenaar toont ook perfect aan dat we de Duitsers niet allemaal over dezelfde kam mogen scheren, dat de meesten gewoon mensen zoals jij en ik waren die slachtoffers werden van iets waarover ze geen controle hadden. Net zoals in de rest van Europa stierven Duitsers in bomaanslagen en concentratiekampen en sloegen ze de vlucht op, op zoek naar veiligheid als staatlozen. En zoals in elke oorlog zijn er voor- en tegenstanders, die hun meningen lieten kleuren door propaganda. Thomas Mann is daarvan een goed voorbeeld; hij liet zich beïnvloeden door de mening van kennissen, maar begon voor zichzelf te denken na beide kanten te horen en liet uiteindelijk zijn conservatieve standpunten varen om zich tot een waar humanist te ontpoppen.

Als jij - zoals ik - iemand bent die boeken uitkiest aan de hand van seizoenen en gebeurtenissen en even wil stilstaan bij de oorlog en Wapenstilstand, geef De tovenaar dan zeker een kans. Het boek biedt je een ander perspectief op gebeurtenissen die al uitvoerig besproken werden in literatuur en film. En wanneer je de soldaten en burgers herdenkt op Wapenstilstand, sta dan misschien ook even stil bij de Duitse burgers die hun leven lieten.

Afbeelding