De foorkramers van Mortsel

30 april 2022, 08:00 Beleven

Het is feest in de stad! Een bont allegaartje ‘foorkramers’ strijkt neer op het Stadsplein. Kermisattracties lokken kinderen. Draaimolens, rupsbanen, botsauto’s, spookhuizen, draaiende gondels, schommelende klepels brengen je in een roes en doen je duizelen. Kijk, de ‘breakdance’ is er weer en daar heb je de ‘capriolo’s’. Van een koude kermis is geen sprake. De geur van smoutebollen, stroop- en suikerwafels, de pommes d’amour, de suikerspinnen en –stokken brengt je in een sfeer van zoete nostalgie. Is het kermis, dan bakt moeder smoutebollen en trek je met de familie naar die bonte markt van vermakelijkheden.

Het woordje ‘foor’ is afgeleid van het Franse ‘foire’, het Italiaanse ‘fera’, het Engelse ‘fair’, het Latijnse ‘feria’. Antwerpen kent zijn ‘Sinksensfoor’, Kortrijk zijn ‘Paasfoor’, Ieper zijn ‘Sint-Janskermis’. In het Zuid-Nederlands spreekt men nog altijd over de ‘handelsfoor’. De kermis of foor is van oorsprong een jaarmarkt ter gelegenheid van de wijdingsdag van de patroonheilige of de kerk. Het woordje ‘kermis’ is dan ook een verbastering van kerkmis of kerkemisse. In stedelijke gebieden verloor de kermis zijn band met het religieuze feest dat eraan ten grondslag lag, maar in veel dorpen gaan beide nog hand in hand en gaat er op de wijdingsdag een processie uit.

Tot begin 1900 kwamen kermisexploitanten meestal niet verder dan hun eigen provincie. De wegen waren te slecht om lange reizen te maken. Veel attracties werden met paard en wagen vervoerd. De grotere attracties gingen vaak per schip. Er moest dan nog op karren worden overgeladen om het kermisterrein te bereiken. Op oude prenten vind je kermistaferelen met een dansende beer, een aap, een ‘jongleur’, een doedelzakspeler, een ballonverkoper, een poppenkastspel met Jan Klaassen en Katrijn en het ‘eenmansorkest’.

Koekhappen

Koekhappen is een spel dat vaak op kinderfeestjes wordt gespeeld. Hierbij wordt ontbijtkoek of een andere zachte lekkernij aan een touw of draad gebonden en moeten de deelnemers (al dan niet geblinddoekt, maar in ieder geval zonder de handen te gebruiken) proberen de koek van de draad af te happen. Een variant op koekhappen is appelhappen, waarbij een appel met stroop aan het touwtje hangt. Door de stroop is het moeilijk om in de appel te bijten. Het risico om door de stroop besmeurd te worden, is groot.

Pomme d’amour

Het volkse spel met zoete appels brengt ons bij Rudi Van Gorp, de vijfde generatie foorkramers en geboren in Mortsel. Zijn kleine kraam trekt de aandacht. Zijn overgrootouders kenden de ‘truken’ van de foor al. Zij wisten hun klantjes te lokken met suikerspinnen en liefdesappels, gedrenkt in een jasje van stroop. De ‘pomme d’amour’ is een typisch gerecht voor de kermis en komt oorspronkelijk uit Newark in New Jersey, een van de oudste steden in de Verenigde Staten. In 1908 kwam een Amerikaanse suikerbewerker William W. Kolb op het idee om een appel in stroop onder te dompelen. De rode suikerappel veroverde de wereld, maar de bereiding van de rode glazuursuiker blijft zorgvuldig bewaard in de kermisfamilie.

In Lier krijgt die liefdesappel wel een bijzondere naam: ‘kak van Maria’. Deze zoete lekkernij wordt ook verkocht in het smoutebollenkraam. Smout was de boter voor de armen. Smeer of gesmolten buikvet van het varken werd voor het eerst aangetroffen in 1140. We hebben het hier niet over oliebollen of appelbeignets, maar over het bolvormige gistdeeg dat traditioneel in frituurolie gebakken wordt. De poedersuiker poedert niet alleen het gebak, maar ook je neus.

Een erg populair kermisgerecht in Antwerpen en Luik blijft de ‘lackmans’, die dunne, ovalen wafel die in de lengte opengesneden wordt en gevuld wordt met een zeer vloeibare kandijsiroop. Deze wafel wordt ook wel een ‘leckemans’ genoemd. In het begin van de twintigste eeuw introduceerde de Rijselse pasteibakker Lacquemant deze fijne wafel met kaneelsmaak: letterlijk om duimen en vingers af te likken.

Of je nu suiker spint, of flinterdunne wafeltjes vult met kandijsuiker, appels drenkt in rode stroop, Mortsel blijft haar kermistradities in ere houden en dat is maar goed ook!

Foto’s: © Ronny Mullens

Bronnen

• J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag/Gent
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Kermis
• https://www.vlaamswoordenboek.be
• https://etymologiebank.nl