In Vlaamse helden - Stefaan Van Brabandt
InterviewsHelden zijn vrouwen en mannen met een passie. Een passie voor sport, ondernemen, reizen, literatuur, muziek, wetenschap, design, … ‘Mensen zijn Media’ wil Vlamingen inspireren en de mens achter de bekendheid tonen. Daarom komt in deze rubriek elke keer een held aan het woord.
Stefaan Van Brabandt is filosoof, schrijver, theater- en tv-maker. Na zijn muziek- en dramaopleiding aan Studio Herman Teirlinck studeerde hij Filosofie aan de Universiteit Antwerpen. In 2015 schreef en regisseerde hij de theatermonoloog Socrates, die werd gespeeld door Bruno Vanden Broecke. Nu volgt een tweede filosofenmonoloog, waarbij Johan Heldenbergh in de huid kruipt van Marx.
Socrates lijkt als grondlegger van de Westerse filosofie een logische keuze, maar vanwaar deze keuze voor Marx?
Marx stond oorspronkelijk niet als tweede op mijn lijstje van filosofenmonologen, maar ik heb hem bewust naar voren geschoven, wegens de grote actuele relevantie van zijn denken. Bovendien is het ook een aardig toeval dat 2018 het 200ste geboortejaar is van Marx (1818).
Hoe komt een filosoof op jouw lijstje terecht?
Alle filosofen rond wie ik een voorstelling wil maken, hebben door hun levenswijze en ideeën grote indruk op me gemaakt en me geestelijk mee gevormd. Het zijn steeds dwarsliggers en buitenstaanders, wiens leven en denken één zijn: ze leefden zoals ze dachten, en ze dachten zoals ze leefden – of hadden alleszins die intentie. Ze dachten - tegen de heersende modes in - met hun hele leven als inzet. Dat geldt uiteraard voor Socrates, die veroordeeld is tot de gifbeker en zo de eerste ‘martelaar van de filosofie’ werd, maar ook Marx heeft veel opgeofferd voor zijn ideeën.
Hoelang werkte je aan deze tweede monoloog?
Ik heb best lang aan Marx gewerkt. Ik had wel basiskennis over hem vanuit mijn opleiding, maar voor deze monoloog heb ik me echt in zijn werk en leven gestort. Maandenlang elke dag Marx. Dat betekent veel van en nog meer over hem lezen. En ik heb ook veel gesprekken gevoerd met proffen die veel met Marx zijn bezig geweest. En dan is het het belangrijkste werk om dat hele complexe leven en denken te vertalen naar levendig theater, wat in dit geval absoluut niet evident was. Zijn leven was zó onwaarschijnlijk bewogen, en zijn denken is niet altijd even helder, waardoor de kunst erin bestond om de essentie eruit te filteren, en het zo helder en toegankelijk mogelijk te maken, zonder er iets oppervlakkigs van te maken.
Je bent zelf afgestudeerd als acteur, had je de rol van Marx niet liever zelf gespeeld?
Ik heb 10 jaar als schrijver en acteur bij De Koe gewerkt, het gezelschap rond mijn mentor Peter Van den Eede. Daar heb ik ook jaren met Bruno Vanden Broecke samengespeeld, waardoor ik meteen aan hem dacht voor de rol van Socrates. Nadien heb ik filosofie gestudeerd aan de UA, en wou ik minder zelf op de voorgrond staan, maar wel mijn liefde voor theater, tv en filosofie combineren. Daar is dan eerst de filosofische tv-reeks ‘Het Voordeel van de Twijfel’ uit voortgekomen, en ook het gelijknamige boek dat ik over filosofie schreef. En erna ben ik aan de reeks filosofenmonologen begonnen. Ik sluit niet uit dat ik zelf weer ga acteren, maar ik voel me voorlopig heel erg vervuld in mijn rol als schrijver en regisseur. En ik denk ook dat Bruno en nu Johan Heldenbergh betere acteurs zijn dan ik, eerlijk gezegd.
Pers en publiek waren unaniem lovend over Socrates, de voorstelling werd bijna 100 keer gespeeld en haalde zo’n 30.000 bezoekers, iedereen kijkt reikhalzend uit naar dit tweede deel. Ervaar je daardoor extra druk?
Eerlijk gezegd wel, ja. Ik kan alleen maar mijn best doen en hopen dat deze monoloog even erg geapprecieerd wordt. Je hebt het natuurlijk niet allemaal in de hand, het blijft altijd onzeker wat het uiteindelijk zal worden, maar de repetities met Johan verlopen uitstekend, en ik heb alle vertrouwen in hem. Hij is zeer enthousiast over mijn tekst, en ik vind Johan een grandioos acteur, de ideale man om Marx te vertolken.
Welke gelijkenissen zie je tussen beide heren?
Johan deelt alleszins de grote sociale bekommernis en betrokkenheid van Marx. En Johan is - net als Marx - een man met veel charisma en een indrukwekkende persoonlijkheid. Hij speelt erg doorleefd en hartstochtelijk, én met humor. Zo krijg je een veelkantige Marx te zien, een mens van vlees en bloed.
Met wie van beide filosofen zou je het liefste eens een fles wijn kraken?
Moeilijk vraag. Zowel Socrates als Marx zijn natuurlijk buitengewoon grote geesten geweest, die elk op hun manier onze wereld hebben veranderd. Ten goede en ten kwade. Marx stond bekend als een ruziemaker, met dominante, autoritaire trekjes. Al had hij ook een zachte kant tegenover zijn kinderen en kleinkinderen, en ook tegenover zijn vrouw Jenny, de liefde van zijn leven, en zijn beste vriend, Friedrich Engels. Hij dronk ook graag, rookte sigaren en vertelde grappen, dus als je hem op een goed moment trof, zou hij wel goed gezelschap kunnen zijn. Nu, Socrates was ook geen makkelijk karakter, lijkt me. En wellicht al even intellectueel uitdagend en intimiderend als Marx.
Marx is een stuk gecontesteerder dan Socrates, toch moest deze laatste - zoals je reeds aangaf - de gifbeker drinken en overleefde Marx zijn vrouw en dochter, gaan we erop vooruit wat de vrijheid van meningsuiting betreft?
Filosofie dient niet om de wereld louter passief te beschouwen, vond Marx, maar heeft bovenal actief een sociale en kritische rol te vervullen: de wereld moet anders en beter worden, eerlijker en rechtvaardiger. Sociale onrechtvaardigheid kan alleen worden opgelost door de grondslagen van het maatschappelijke systeem te veranderen. De overheersende kapitalistische machten vernietigen de menselijkheid en moeten daarom worden bestreden en omvergeworpen, vond hij. Zijn droom van een vrije en rechtvaardige maatschappij, zonder onderdrukking en uitbuiting, waar de mens als sociaal wezen al zijn mogelijkheden en talenten in vrijheid kan ontwikkelen, is helaas uitgedraaid op de afgrijselijke, wrede, totalitaire nachtmerrie van het communisme van onder meer Stalin en Mao. Ook daarover laat ik hem in de monoloog spreken. Over al zijn spijt en schaamte en vergissingen. Over wat er in zijn naam is aangericht. Buitengewoon tragisch.
Nu, wat je vraag betreft: Marx heeft de gifbeker niet moeten drinken, hij is wel voor het grootste deel van zijn leven een politiek vluchteling geweest, hij leefde in constante strijd en armoede, voortdurend opgejaagd en verstoten door de machthebbers van zijn tijd. En bovendien voortdurend in onmin met zij die hem verafgoodden, maar door wie hij zich steeds pijnlijk misbegrepen voelde.
Het stuk wordt omschreven als een pleidooi voor menselijke waardigheid, staat die dan meer dan vroeger onder druk?
In de tijd van Marx was je als liberaal of democraat staatsgevaarlijk. En die tijd is nog niet zo lang geleden. Ongelooflijk als je daarover nadenkt … Vandaag hebben we het hier op dit kleine deeltje van de wereld misschien beter, wat betreft welvaart dan, maar toch voelen mensen zich vervreemd, onbehaaglijk, ontevreden. Volgens Marx kan en moet het anders: levenskwaliteit, welzijn en menselijke vrijheid primeren voor hem. En gelijkwaardigheid: gelijke kansen en mogelijkheden voor ieder mens. Hij schrijft letterlijk: “Een samenleving die groeit in rijkdom zonder de armoede te laten afnemen moet verrot zijn tot in haar diepste kern”.
In het stuk blikt Marx terug op zijn leven, maar hij was naar verluidt niet zo’n fan van ‘laatste woorden’, toch koos je voor die invalshoek?
De beginzin van het Communistisch Manifest luidt: “Het spook van het communisme waart door Europa”. Dat bracht me op het idee om Marx te laten spoken in de theaterzalen. Als levende dode kijkt hij terug op zijn leven en denken, en zijn laatste woorden zijn gericht aan ons, mensen van deze tijd.
Heb je al een volgende filosoof voor ogen waarover je een stuk wil schrijven?
De volgende wordt Spinoza, gespeeld door Han Kerckhoffs; daarna volgt Kierkegaard, gespeeld door Robby Cleiren. Nietzsche zal door Wim Helsen worden gespeeld. Ook Schopenhauer - één van mijn lievelingsfilosofen - staat op mijn verlanglijstje. En ook Sartre en De Beauvoir, dat wordt een dialoog. Ik ben dus nog een tijdje zoet met al die filosofen.
Foto: © Bart Grietens
MARX SPEELLIJST: zie www.stefaanvanbrabandt.com
Wegens grote belangstelling is er een EXTRA voorstelling van Marx in de Arenbergschouwburg in Antwerpen op woensdag 28 maart 2018.
Maak kans op een GRATIS duoticket voor Marx op 28 maart in de Arenbergschouwburg in Antwerpen door vóór 14 maart Marx 28 maart 2018 - Mensen zijn Media te mailen naar spes@telenet.be. Vermeld zeker ook duidelijk je naam en adres!
De winnaars worden persoonlijk verwittigd.
Tekst: TV - Mensen zijn Media